Schriftelijke vragen Visseren-Hamakers (PvdD) over Evaluatie Steunpakket KLM
Indiendatum: jan. 2025
36108 Inbreng verslag: Evaluatie Steunpakket KLM van GL-PvdA en PvdD
28 januari 2025
De leden van de fractie van GL-PvdA en de PvdD zijn ingenomen met de uitgebreide en onafhankelijke evaluatie van het KLM-steunpakket. Het heeft zeker bijgedragen aan beter inzicht achteraf op wat goed ging en beter had gekund. Het brengt deze leden op een aantal vragen, die door hen, maar ook andere fracties expliciet aan de orde zijn gesteld in de debatten in de Eerste Kamer over het steunpakket. Met name dat de vroege aankondiging van het steunpakket door de toenmalige minister van Financiën in april 2020 in een spoed-persconferentie de onderhandelingspositie van de staat heeft verzwakt. Hij kondigde aan alles te doen wat nodig zou zijn. Het heeft ernstige gevolgen gehad zoals een zwakke positie ten opzichte van banken en leveranciers. Kan het kabinet aangeven dat hierdoor de staatsgaranties voor bankleningen (90%) veel te hoog waren, en de risicopositie van banken te laag, zoals EY aangeeft? En voor andere financiers, zoals leveranciers en stakeholders gold het zelfde, zij konden achterover leunen, de staat zou wel over de brug komen. Dit klemt te meer omdat er zo een beloning stond op het overdragen van risico’s van de private sector naar de belastingbetaler, waarbij die geen extra claim heeft gekregen op de resultaten. Wel de lasten niet de lusten. Kan het kabinet hierop reflecteren en aangeven dat een volgende keer, zoals toen ook door deze leden is gevraagd, een faillissement of surseance en doorstart niet een voor de belastingbetaler betere optie was geweest waarbij de lasten gespreid zouden worden over alle financiers?
In ruil voor de staatssteun is afgesproken dat er een substantiële kostenreductie zou plaatsvinden, incidenteel en structureel. Deelt het kabinet de analyse van de staatsagent en EY dat dit niet is gelukt? En zijn de berichten correct in de media rond kerstmis, dat hier dus nu nog een grote opgave van honderden miljoenen ligt, en is dit voor de aandeelhouder aanvaardbaar? Ook bij de afspraken met de werknemers en vakbonden, en met name piloten vragen deze leden een reflectie van het kabinet, immers zij hebben ook bij de eerdere besprekingen aan het kabinet gevraagd te zorgen voor een structurele kostenbesparing. Zoals ook het kabinet wilde, zijn daarbij de lagere- en middeninkomens ontzien. Echter bij de piloten, de topverdieners ging het heel moeizaam en is de matiging inmiddels meer dan teniet gedaan. Kan het kabinet cijfermatig de ontwikkeling van de arbeidsvoorwaarden van de piloten en andere groepen weergeven van 2019 tot nu, zodat bezien kan worden of de verdeling inderdaad rechtvaardig is geweest? De leden van deze fracties vinden dit van extra groot belang omdat de piloten een verkeerd voorbeeld hebben gegeven door vanuit hun relatieve machtpositie weinig bij te dragen aan de kostenbesparing, waardoor het logisch is dat de bonden van het overig personeel dat ook niet wilden. Deelt het kabinet deze mening? Wat is de huidige stand van zaken van de afspraken van KLM met de bonden over een extra bijdrage van het in het buitenland wonende personeel (bl. 63 van het EY rapport)?
Hoe reflecteert het kabinet over de vorm waarin zij afspraken over het structurele karakter van de kostenreductie heeft gemaakt, namelijk afspraken over structurele kostenreductie in de vorm van een afspraak met een kortere duur? Is deze vorm een fout geweest, veroorzaakt bv. door de grote tijdsdruk tijdens de crisis, of reflecteert deze vorm een houding van vertrouwen, die dus door het niet nakomen van deze voorwaarde is geschonden?
Een volgend punt betreft dat bij de loonkostenbeperking vooral de flexschil snel is afgebouwd, zodat de vaste werknemers minder hoefden in te leveren. Maar is daardoor ook versneld een personeelstekort ontstaan, wat weer slecht uitpakte toen het herstel sneller kwam dan verwacht? Welke kosten waren gemoeid met het opnieuw aantrekken van nieuw personeel, en welke schade ontstond door het zo traag op gang komen van de operaties en aantal vluchten, wat het aanzien in de markt van KLM enorm heeft geschaad: schrappen van vluchten en lange wachtrijen, stilvallen bagageafhandeling enz.? Kan de les worden getrokken dat er dus meer vooruit moet worden gekeken bij dit soort maatregelen om dit te voorkomen?
Ten slotte is het deze leden opgevallen dat in alle genoemde rapporten is gebleken dat de pilotenvakbond niet alleen grote invloed heeft op de eigen arbeidsvoorwaarden, en afgeleid op die van andere werknemers. Is het juist dat zij in zeer gedetailleerde CAO-artikelen instemmingsrecht hebben bij tal van operationele beslissingen die eigenlijk aan het management zijn, behoudens de normale medezeggenschapsrechten van OR en bonden? En is dit een verklaring dat er nog steeds geen operationele afspraken zijn voor het zomerseizoen, de kosten niet worden gereduceerd, en dus KLM opnieuw ernstige achterstanden oploopt?
Om al deze, soms zeer voorzienbare redenen, vragen deze leden het kabinet wel nu al een herstel- en resolutieplan op te stellen, zodat kabinet en parlement niet worden verrast en beter zijn voorbereid. Waarom heeft het kabinet deze aanbeveling van EY (en eerder de Kamer) niet over genomen? Het argument dat er verschillende scenario’s denkbaar zijn, maar dat de werkelijkheid altijd anders is, snijdt geen hout. Immers dat is normaal bij elke onderneming en elke beleidskeuze waar een kabinet zich op geacht wordt voor te breiden. Dat geldt ook voor de banken, waar na de eveneens grote steunverlening wèl resolutieplannen zijn opgesteld. Waarom wil het kabinet dit nu niet? Bovendien zou in zo een aanpak goed kunnen worden meegenomen welke luchtvaartpolitieke keuzes gemaakt kunnen worden. KLM en Schiphol hebben immers een goed internationaal netwerk van verbindingen, maar dat staat zwaar onder druk. Er zijn steeds meer grote luchthavens bijgekomen in en aan de randen van Europa en Midden-Oosten, waardoor de unieke centrale rol, in combinatie met als eerste land een open sky-verdrag met tientallen landen, er niet meer is.
De vraag die deze leden de laatste jaren ook steeds hebben gesteld blijft dan ook zeer actueel: welke strategie kan waarborgen dat KLM en Schiphol aan de maatschappelijk eisen van beperking van geluidhinder, nachtsluiting en klimaat, cq. hogere CO2-emissieheffingen (true pricing) enz. wordt voldaan? Welke scenario’s (en welke netwerkkwaliteit) horen daarbij, zo hebben deze leden ook in de eerdere debatten gevraagd, maar zijn er nog steeds niet. Die visie ontbreekt maar is nodig bij onverhoopte nieuwe steunoperaties, die door een uitgekiende strategie voorkomen zouden moeten worden.
Deze leden delen de conclusie van het kabinet dat de figuur van een staatsagent goed heeft gewerkt, maar werd beperkt door tegenwerking van de onderneming en onvoldoende handhavingsinstrumenten. Zij merken op dat het kabinet zich hier te bescheiden opstelt, want de steunafspraken waren ten dele privaatrechtelijk en de staat is ook nog aandeelhouder, en gaat over veel publieke randvoorwaarden als de slots en omgevingsvergunningen. Deelt het kabinet de indruk van deze leden dat er dan ook zowel bestuursrechtelijke als privaatrechtelijke instrumenten hadden kunnen worden ingezet, en zo nee waarom niet? En zo ja, om welke redenen, al dan niet politieke keuze, is dit dan niet gebeurd, in weerwil van de wens van leden van het parlement? En de vraag is of het op zichzelf uitbreiden van het aantal toezichthouders geholpen had, als ook dan het kabinet niet meer druk op handhaving had gezet?. Ten slotte is een indringende vraag of te overwegen valt het onderhandelen over het steunpakket wel ambtelijk had moeten plaatsvinden, of dat verwogen kan worden een externe partij in te zetten, bv zoals indertijd bij Fokker gebeurde (Floris Maljers), waardoor de publieke rollen (aandeelhouder, algemeen belang en steunpakket) goed konden worden behartigd.
Kunnen de vertrouwelijke juridische adviezen openbaar worden gemaakt, nu het besluit van het kabinet om geen juridische procedure te starten tegen KLM blijft staan?
Interessant voor jou
Schriftelijke vragen Nicolaï (PvdD) over wijziging Warenwet Zuivel en Warenwet Vlees en Gehakt
Lees verder