Bijdrage Visseren-Hamakers (PvdD) over begroting Klimaat­fonds, Klimaat en Groene Groei en Econo­mische Zaken 2025

Voorzitter,

We behandelen vandaag de begrotingen van Economische Zaken, Klimaat en Groene Groei, en het Klimaatfonds.

Deze begrotingen laten heel helder de prioriteiten van dit kabinet zien. Het kabinet zegt een duurzame economie en het behalen van klimaatdoelen belangrijk te vinden, maar de beleidskeuzes in deze begrotingen laten iets heel anders zien. Geen groene groei maar groeiende greenwashing.

Voorzitter, ten eerste kernenergie.

Kernenergie produceert hoog, middel- en laagradioactief afval. Hoogradioactief afval dient vele duizenden jaren tot een kwart miljoen jaar veilig te worden beheerd; laag- en middelradioactief afval honderden tot duizenden jaren.

Laat ik die jaartallen wat concreter maken. Als we 250.000 jaar teruggaan in de tijd – de tijd dat hoogradioactief afval veilig moet worden beheerd, komen we uit in de prehistorie. Er woonden neanderthalers in noordwest Europa. De moderne mens woont pas zo’n 15.000 jaar in Nederland, en hunebedden zijn pas zo’n 5000 jaar oud.

Als we vooruit kijken, vertegenwoordigen 250.000 jaar, ervan uitgaande dat een generatie 30 jaar is, ruim 8300 generaties.

Dit geeft toch een hele ander invulling aan de term ‘duurzame energie’.

We zadelen dus ruim 8300 generaties na ons op met radioactief afval. Terwijl Nederland geen kernenergie nodig heeft, zoals in een debat hier in de Eerste Kamer beaamd – of eigenlijk schoorvoetend toegegeven - door de voorganger van de minister.

1.      Kan de minister hierop reflecteren vanuit een perspectief van intergenerationele rechtvaardigheid – dat onderdeel is van het concept brede welvaart en 1 van de uitgangspunten is van het Nederlandse en mondiale duurzaamheids- en klimaatbeleid?

2.      En hoe kan het kabinet garanderen dat de opvang van radioactief afval over een periode van vele duizenden jaren tot een kwart miljoen jaar veilig plaatsvindt? Dat is toch op z’n zachts gezegd naïef? Graag een reactie van de minister.

3.      Wat zijn de risico’s als het mis gaat? Wordt hier onderzoek naar gedaan en wat zijn hiervan de resultaten?

4.      Is de minister bereid de politieke verantwoordelijk te nemen voor de extra risico’s van het extra radioactieve afval van de plannen van het Kabinet, zoals het langer openhouden van Borssele, 4 nieuwe kerncentrales en de ontwikkeling van SMEs?

Naast het radioactieve afval kleven er nog veel andere problemen aan kernenergie. Zo zijn er niet alleen in de toekomst, maar ook vandaag de dag al risico’s, zoals de recente besmetting in Borssele van 3 medewerkers met radioactieve stoffen, waarvan de oorzaak nog onbekend is. Bovendien is kernenergie geen hernieuwbare energie – de wereldwijde voorraad uranium is eindig. De milieu impact van de mijnbouw van uranium, de bouw en sloop van kerncentrales en andere aspecten in de productieketen zijn onduidelijk. En uranium dat in Nederland wordt gebruikt wordt opgewerkt in Rusland, en heeft dus geopolitieke consequenties.

Om onafhankelijk te worden van Rusland voor opwerking onderzoekt het kabinet wat het zou betekenen om gebruikte splijtstofelementen niet te hergebruiken maar meteen op te slaan als radioactief afval.

5.      Hoeveel extra radioactief afval zou dit betekenen?

Het kabinet maakt zich dus schuldig aan greenwashing door kernenergie als ‘duurzame energie’ te bestempelen en een ouderwetste, dure, milieu-onvriendelijke en niet-rechtvaardige technologie tot centerpiece van het klimaatbeleid te maken. Miljarden aan kostbare klimaatbudgetten worden verspild aan een vervuilende technologie. Miljarden die in 1 klap alle huidige begrotingsproblemen zouden kunnen oplossen, en een enorme bijdrage zouden kunnen leveren aan het oplossen van de grootschalige problemen waar Nederland mee worstelt.

En dit terwijl de overheid gemakkelijk kan kiezen voor een andere koers. De overheid heeft namelijk een doorslaggevende rol tijdens de hele levensloop van kernenergie, tijdens de ontwikkeling en bouw van kerncentrales, tijdens de productie van kernenergie, en tijdens de ontmanteling van kerncentrales en opslag van radioactief afval.

-          Zo zijn 70% van de aandelen van EPZ, de eigenaar van de kerncentrale in Borssele, in handen van provincies en gemeenten.

-          Zij betalen als mede-vergunninghouder een tarief voor de opslag van radioactief afval aan COVRA, dat voor 100% in handen is van het ministerie van financiën.

-          Het ministerie is ook aandeelhouder van een derde van de aandelen in URENCO, dat uranium verrijkt.

-          Ook reserveren lokale overheden, als mede-eigenaar, gelden voor de ontmanteling van Borssele, geschatte kosten 629 miljoen euro.

-          Het ministerie van financiën staat voor 9.2 miljard euro garant in het kader van de Wet aansprakelijkheid kernongevallen.

-          De rijksoverheid heeft 14.1 miljard euro in het klimaatfonds opgenomen voor de ontwikkeling van nieuwe kerncentrales;

-          de KGG begroting omvat zo’n 350 miljoen euro voor kernenergie, inclusief 12.8 miljoen voor het langer openhouden van Borssele.

Publiek geld wordt rondgepompt tussen verschillende overheidsinstanties. Zonder overheden geen kernenergie. Sterker nog, private investeerders zijn heel terughoudend om in kernenergie te investeren – ze vinden het te riskant. En de bouw van de kernreactor in Petten laat zien hoe moeizaam zulke projecten verlopen, met alle financiële risico’s van dien.

6.      Wat hebben we geleerd van dit project in Petten met het oog op de plannen van het kabinet, is mijn vraag aan de minister.

Dit kabinet kiest dus niet voor een kleinere overheid, zoals ze de keuzes in de begrotingen voor 2025 zelf graag uitlegt. Het kabinet voert pijnlijke bezuinigingen door om investeringen mogelijk te maken in een technologie die de consequenties van ons veel te hoge energieverbruik neerlegt bij 8300 generaties na ons.

7.      Wat zijn voor de minister de doorslaggevende argumenten voor de investeringen in kernenergie, en waarom wordt er niet meer geïnvesteerd in vermindering van energieverbruik?

8.      Is de minister, gezien de omvang van de voorgenomen investeringen, bereid een onderzoek te doen naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de voorgenomen investeringen in kernenergie, waarin de impacts van de hele productieketen worden meegenomen, en deze investeringen te vergelijken met andere klimaatmaatregelen?

Mijn fractie overweegt een motie op dit onderwerp.

Voorzitter,

Een tweede onderwerp waarop het kabinet de plank volledig misslaat is zogenaamd ‘groen’ gas. Onder het mom van ‘groen’ gas wordt verdiend aan het vermarkten van ‘bijproducten’ uit de bio-industrie, zogenaamde ‘dierlijke bijproducten’ – wat een verschrikkelijk naar woord. Deze worden vergist en vergast in naam van de energietransitie, ondersteund door subsidie van de rijksoverheid.

Hippe termen zoals ‘hernieuwbare energie’, de ‘bio-economie’, de ‘circulaire economie’, en ‘kringlooplandbouw’ verhullen het feit dat miljoenen dieren dagelijks lijden in de bio-industrie en dat de intensieve veehouderij enorme duurzaamheidsproblemen veroorzaakt.

De overheid stimuleert de ontwikkeling van zogenaamd dierlijk ‘groen’ gas door verschillende regelingen en programma’s, die ten minste 600 miljoen euro omvatten. Ook is er een wetsvoorstel in voorbereiding voor een bijmengverplichting voor zogenaamd ‘groen gas’. Dit terwijl door het stimuleren van zogenaamd dierlijk ‘groen’ gas de bio-industrie in stand wordt gehouden.

Bedrijven gevestigd in Nederland verwerken zogenaamde ‘categorie 1 en 2 dierlijke bijproducten’ in zogenaamde ‘groene stroom’.  Onder die categorieën ‘dierlijke bijproducten’ vallen volgens de EU verordening 1069/2009 onder meer – en ik citeer:

-          dierlijke bijproducten die worden verzameld bij het behandelen van afvalwater, o.a. van slachthuizen - zogenaamd ‘flotatieslib’ - slib uit het afvalwater van slachterijen waar onder meer bloed, eiwitten en vet in zit

-          mest

-          de inhoud van het maag-darmkanaal

-          en mengsels van categorie  2-materiaal met categorie 3-materiaal, waarmee de hele lijst van categorie 3 producten ook kunnen worden gebruikt, onder meer bloed, delen van dieren, en waterdieren en delen van waterdieren.

En dan hou ik het nog netjes, voorzitter, ik raad iedereen aan de verordening zelf te lezen.

Het lijkt erop dat het meeste van het dierlijke ‘groene’ gas wordt gemaakt van mest en ‘flotatieslib’, maar Nederlandse producenten van dierlijk ‘groen’ gas, en Kamerbrieven en schriftelijke antwoorden van de minister sluiten andere soorten dierlijke bijproducten niet uit.

Het is dus onduidelijk wat – en wie - er in ons ‘groene’ gas zit.

De fractie van de Partij voor de Dieren vraagt zich af wat er ‘groen’ is aan dit gas.

1.      Weet de minister welke specifieke ‘dierlijke bijproducten’ worden gebruikt in de productie van ‘groen’ gas dat in Nederland wordt geproduceerd en op de Nederlandse markt wordt verkocht?

2.      Kan de minister reflecteren op het als ‘groen’ gas vermarkten van ‘dierlijke bijproducten’ uit de bio-industrie? Hoe ‘groen’ is dit dierlijke ‘groene’ gas, als je de milieu-impact van de hele bio-industrie meeweegt?

3.      Kan de minister reflecteren op de dierwaardigheid van het gebruik van ‘dierlijke bijproducten’ om energie te produceren? En hoe kan dierlijk ‘groen’ gas als hernieuwbaar worden gezien. Een dier is toch niet ‘hernieuwbaar’? Graag een reflectie van de minister.

4.      Is de minister bereid te onderzoeken hoe consumenten van ‘groen gas’ kunnen worden geïnformeerd over de herkomst van dit gas?

5.      Is de minister bereid onderzoek te doen naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de subsidies op verschillende soorten groen gas, om beter inzicht te krijgen in de mate waarin deze subsidies bijdragen aan de verschillende doelen van de overheid?

Mijn fractie overweegt een motie op dit onderwerp.

Voorzitter, de fractie van de Partij voor de Dieren wordt behoorlijk verdrietig van de keuzes op het gebied van economische zaken, klimaat en groene groei van dit kabinet.

We maken ons ernstige zorgen. Het beleid is niet doeltreffend en niet doelmatig. Niet alleen worden klimaatdoelen niet gehaald, maar onder het mom van klimaatbeleid wordt niet-duurzame en dieronvriendelijke industriepolitiek bedreven.

Ik kijk uit naar de antwoorden van de minister,

en voorts ben ik van mening dat er een einde moet komen aan de bio-industrie.