Bijdrage Koffeman (PvdD) over koop­kracht

Voorzitter,

Steeds meer mensen komen in de problemen door uiteenlopende oorzaken, maar de rode draad is dat ze slachtoffer zijn van het overheidsbeleid. Of in elk geval struikelen over gaten die de overheid laat vallen.

De vraag die steeds vaker gesteld zal worden is: "wie zijn schuld is dat" , en omdat we vandaag spreken over de staatsschuld lijkt het in elk geval dienstig om een zwaar gedupeerde groep die in de suppletoire begrotingen vergeten lijkt, hier te benoemen. De studenten van de pechgeneratie.

Steeds meer mensen hebben moeite om hun rekeningen te betalen. Dat geldt niet alleen voor de laagste inkomens en huishoudens die afhankelijk zijn van een uitkering, maar ook voor tweeverdieners met een modaal inkomen. Amerikaanse toestanden, waarbij je twee banen moet hebben om rond te kunnen komen, leken ooit onvoorstelbaar, maar zijn nu voor veel mensen bittere realiteit. De inflatie was in juni 8,6 % en een substantiele verlaging is nog niet in zicht. Europees monetair beleid maakt het moeilijk in eigen land orde op zaken te stellen.

De meest basale levensmiddelen als groenten, brood en babyvoeding zijn niet meer voor iedereen op te brengen, en ook het volgooien van een tank en het verwarmen van je woning doet pijn in de portemonnee. We kennen allemaal de schrijnende verhalen van mensen die proberen te bezuinigen door thuis het licht en de verwarming uit te laten en het dan maar te rooien met waxinelichtjes. En da's wrang als je in een van de meest welvarende landen van de wereld woont. De tweedeling wordt steeds schrijnender.

Voorzitter, het kabinet probeert met knip- en plakwerk het leed voor enkele groepen Nederlanders te verzachten. Maar een coherente visie lijkt daar niet achter te zitten. De eenmalige energietoeslag van 800 euro die door gemeenten via de Participatiewet beschikbaar wordt gesteld aan de lagere inkomens is weliswaar een mooi gebaar, maar zorgt niet voor structurele oplossingen en al helemaal niet voor iedereen met een laag inkomen.

Voorzitter, vandaag steunden wij in dit Huis een motie van 50PLUS waarin het korten van de IAOW werd teruggedraaid. AOW’ers hebben het financieel al zwaar en wij vinden het belangrijk dat deze groep niet verder in de financiële problemen komt of een sigaar uit eigen doos gepresenteerd krijgt.

Voorzitter, ook studenten bevinden zich in een zeer benarde positie.

Mijn fractie vindt onbegrijpelijk dat studenten worden overgeslagen bij de energietoeslag. Althans: in de richtlijn van het wetsvoorstel van de Participatiewet lezen wij dat gemeenten (door de VNG) geadviseerd worden om studenten uit te sluiten. En dat terwijl studenten vaak in slecht geïsoleerde kamers wonen en dus te maken kunnen krijgen met een extreem hoge energierekening. De Landelijke Studenten Vakbond (LSVB) opende het Meldpunt Energiearmoede en liet in maart al weten signalen van studenten te ontvangen die 50 tot 80 euro extra per maand kwijt waren aan hun kamer. Dat is voor de meeste studenten een enorme verhoging van de maandelijkse lasten. En de druk die studenten ervaren is al hoog. Ik citeer een student die zich meldde bij de LSVB: “Na een enorme stijging [van de energierekening] heb ik de verhuurder gevraagd of ze willen investeren in isolatie, maar daar waren ze niet toe bereid. Wij hebben hier zelf de financiële middelen niet voor. De thermostaat staat nu maar tussen de 15 en 17 graden om de kosten laag te houden. Energiecompensatie krijgen we niet, omdat we studenten zijn.”

Voorzitter, juridisch expert Willy Heesen constateerde in juni dat het uitsluiten van studenten ‘als groep’ helemaal niet mag. Studenten die hierover een zaak aanspannen tegen hun gemeente hebben volgens hem een grote kans om gelijk te krijgen bij de rechter. Kan de minister aangeven wat zij daarvan vindt?

Is zij het met ons eens dat studenten wel degelijk aanspraak moeten kunnen maken op de energietoeslag en dat het wel heel ver gaat dat studenten naar de rechter zouden moeten stappen om hun gelijk te halen?

Voorzitter, het bevreemdt ons dat het kabinet 880 miljoen uit het klimaatfonds haalt en 660 miljoen uit het stikstoffonds om de gevolgen van de hoge inflatie te dempen. Het is net alsof we niet in een Klimaatcrisis zitten. En dat terwijl we toch afstevenen op het overschrijden van de 1,5 graad opwarming die we hadden afgesproken in Parijs. Om over de zesde uitstervingsgolf nog maar te zwijgen. Kan de minister uitleggen waarom het kabinet heeft gekozen om nu juist uit deze fondsen middelen te halen? Het geeft immers het signaal af dat deze fondsen minder belangrijk zouden zijn dan andere maatschappelijke problemen?

Terug naar de studenten voorzitter. In 2015 werd door de Tweede Kamer nog net niet juichend het sociaal leenstelsel ingevoerd. Het leenstelsel zou geen invloed hebben op je hypotheek, en de rente op je studielening was laag en zou gemakkelijk weer terug te verdienen zijn als je was afgestudeerd. De banen lagen immers voor het oprapen. Zo ontstond de DUO-lening. Waar uitwonende studenten voor die tijd 270 euro basisbeurs ontvingen – iets wat na 4 jaar studeren neerkomt op zo’n 14.000 euro, krijgen zij nu niets meer.

Zo creëerde de overheid met een mislukt experiment een generatie met meer schulden, minder kansen en meer stress dan de generaties voor en na hen. In 2022 is inmiddels duidelijk dat het afschaffen van de basisbeurs verre van sociaal was. Niet voor niets is dit het laatste jaar dat studenten met het leenstelsel te maken hebben. Ook bleek er niets waar van de belofte dat de studieschuld niet zou meetellen voor je hypotheek. Starters die nu op de toch al overspannen huizenmarkt terechtkomen, ontdekken dat ze bepaald niet met open armen bij de bank worden ontvangen. Huren is ook kansloos, want de wachtlijsten voor sociale huur zijn lang, en in de particuliere huursector worden exorbitante bedragen gevraagd die door bijna niemand op te brengen zijn, zeker niet als je een starter met studieschulden bent. En samen met je partner een huis kopen ziet de bank ook niet zitten, want op twee studieschulden zit de bank al helemaal niet te wachten. Studenten uit deze zogeheten pechgeneratie zitten als ratten in de val. De 1 miljard die het kabinet uittrok voor studenten is niet meer dan een doekje voor het bloeden. Het komt neer op ca. 1000 euro per student. Dat zet weinig zoden aan de dijk.

Voorzitter, bij het debat over de regeringsverklaring diende ik een motie in voor een deugdelijke compensatie van de pechgeneratie. Onze fractie vond en vindt nog steeds dat deze studenten evenveel gesteund zouden moeten worden als de vorige en toekomstige generaties studenten.

Die motie haalde helaas net geen meerderheid. Het kabinet vond het onbetaalbaar – het zou 8 miljard kosten om de motie uit te voeren. Toch geeft het kabinet elk jaar meer dan 8 miljard uit aan het sponsoren van grote vervuilers, bijvoorbeeld via belastingvoordelen en garanties voor de scheep- en luchtvaart, exportkredieten voor producenten van fossiele brandstoffen en vervuilende investeringen van staatsbedrijven als Gasterra en Energiebeheer Nederland. Als er zo makkelijk in grote, vervuilende bedrijven geïnvesteerd kan worden, voorzitter, dan kan er toch op z’n minst voor gezorgd worden dat een pechstudent een behoorlijke compensatie krijgt? Is het te simpel gedacht dat wanneer de kapitaalmarktrente minder dan een half procent bedraagt en de huidige leningen aan studenten mogelijk zelfs tegen een negatieve rente door de staat gefinancierd zijn, het probleem voor de overheid zonder meer oplosbaar moet zijn? Ik overweeg een motie.

Voorzitter, het kabinet beweert dat de klimaatdoelen blijven staan, ondanks de greep in de stikstof – en klimaat-kas. We hebben daar een hard hoofd in. Wanneer gaat het kabinet stoppen met fossiele subsidies en met het steunen van de laatste stuiptrekkingen van de fossiele industrie, waarbij we miljarden aan fossiele winstmakers als RWE betalen, terwijl de lage inkomens ieder dubbeltje moeten omdraaien om rond te kunnen komen? Ik zie uit naar de antwoorden van de bewindspersonen.

Tweede termijn:

De heer Koffeman (PvdD):

Voorzitter, dank u wel. Ik wil de bewindslieden bedanken dat zij hier zo massaal aanwezig waren en het zo lang hebben volgehouden. Ik ga het niet heel lang maken.

Ik heb uit dit debat begrepen dat augustus heel belangrijk gaat worden. Dat is niet voor het eerst. Keizer Augustus, de eerste keizer van het Romeinse Rijk, is ook redelijk belangrijk geweest. Maar iedereen die die geschiedenis bestudeert — ik ga het niet herhalen — weet dat Julius Caesar het een paar jaar later in de senaat moeilijk gekregen heeft. In die zin denk ik dat het goed is dat we verwachtingsvol uitkijken naar augustus. We gaan kijken wat het kabinet gaat doen. Ik heb in dat kader een motie. Die wil ik graag indienen.

De voorzitter:

Door de leden Koffeman, Nicolaï, Prast, Van Strien, Faber-van de Klashorst en Kox wordt de volgende motie voorgesteld:

De Kamer,

gehoord de beraadslaging,

overwegende dat studenten die tussen 2015 en 2023 stude(e)r(d)en anders dan de generaties studenten voor en na hen veelal (hebben) moeten lenen om hun studie te bekostigen en daarom inmiddels te boek staan als de "pechgeneratie";

overwegende dat de stijgende rente, naast stijgende energieprijzen, veel studenten en ex-studenten in financiële problemen dreigt te brengen;

overwegende dat de rijksoverheid verzuimd heeft studenten bij het aangaan van hun studielening een financiële prospectus te geven met voorlichting over renterisico's, risicoprofielen, gevolgen voor het aangaan van hypothecaire verplichtingen en dergelijke;

overwegende dat er niet of nauwelijks onafhankelijk toezicht was op de voorwaarden waaronder de leningen verstrekt zijn of om te waarschuwen voor mogelijke bestedingsrisico's;

overwegende dat de verstrekking van studieleningen goeddeels gefinancierd is met negatief rentende staatsleningen;

verzoekt de regering de rente op studieleningen te bevriezen op 0% en alle baten uit negatief rentende staatsleningen aangegaan ten behoeve van het verstrekken van studiefinancieringen ten goede te laten komen aan het naar rato verlagen van studieschulden,

en gaat over tot de orde van de dag.

Zij krijgt letter H (36120-IX, 36120-XV).

Bent u daarmee aan het einde van uw inbreng, meneer Koffeman?

De heer Koffeman (PvdD):

Nou ...

De voorzitter:

Maakt u het anders maar even af. Dan geef ik daarna het woord aan meneer Crone.

De heer Koffeman (PvdD):

Ik wilde alleen even aangeven dat ik de motie graag aanhoud tot na augustus, omdat het kabinet dan alle gelegenheid heeft om daar zelf ook iets van te vinden.

De voorzitter:

U houdt de motie aan.

Op verzoek van de heer Koffeman stel ik voor zijn motie (36120-IX, 36120-XV, letter H) aan te houden.

Daartoe wordt besloten.