Bijdrage Koffeman (PvdD) over Ener­giewet

Voorzitter,

Energiekosten vormen een groot onderdeel van het huishoudbudget van de meeste mensen en daarmee van de betaalbaarheid van het levensonderhoud. Uit onderzoek van TNO (2024) blijkt dat 90% van de huishoudens in energie-armoede huurder is. Het Nibud geeft aan dat een alleenstaande met een bijstandsuitkering in een niet energiezuinige woning zijn energierekening in een jaar tijd zag verdubbelen. Juist huishoudens die niet de financiële mogelijkheden hebben om energiebeperkende maatregelen te treffen kunnen onevenredig hard getroffen worden bij prijsstijgingen in hun energievoorziening. En het is de vraag of de energiearmoede met deze wet niet gaat toenemen en leidt tot nieuwe onzekerheden voor burgers. Ik kom daar zo op terug.

Juist omdat de levering van energie steeds complexer geworden is met aparte tarieven voor verbruik, netbeheer en levering en een woud van aanbieders van energie met niet transparante termijnen, tarieven, boeteclausules en aanbiedingen, zijn de aanbiedingen van de diverse energiebedrijven voor een leek nauwelijks te vergelijken.

Voor mensen met zonnepanelen is de ondoorzichtigheid nog groter omdat ze te maken hebben met terugleverkosten, terugleververgoedingen, flexibele of dynamische tarieven, hoger vastrecht en onzekerheid over de uitwerking van wijzigingen in de salderingsregeling. Wat doet het kabinet om die onzekerheden weg te nemen, en meer transparantie te bieden op het gebied van de grote onzekerheden op het gebied van energiegebruik.

Graag een reactie van de minister.

Voorzitter, de nieuwe energiewet kan niet los gezien worden van de warmtewet die vorige week behandeld werd. Op dit moment zijn bijna 50% van alle gebruikers van warmtenetten ontevreden met wat het warmtenet ze biedt of kost en maar 12% is positief. Wat wil en kan de minister doen om meer gebruikers reden tot tevredenheid te geven en de redenen van ontevredenheid weg te nemen?

Voorzitter, eén reden dat het kabinet de Wgiw nog dit jaar erdoor wil krijgen, is dat dan per 1 januari 2025 de tariefberekening voor warmtenetten gewijzigd kan worden. Lukt dat niet, dan kan die correctie pas in 2026 van kracht worden. Dit is van belang met oog op de betaalbaarheidsklachten van het afgelopen jaar, waarbij verschillende sociale huurders na een overstap op een warmtenet onverwacht duur uitkwamen.

De komende tijd wordt de warmteprijs nog berekend op basis van de gasprijs. Die koppeling heeft ongewenste effecten, ook omdat de gasprijzen de afgelopen jaren torenhoog waren. Maar er zijn meer redenen waarom de huidige gebruikers van warmtenetten niet blij zijn. Om het gasverbruik te ontmoedigen stijgt elk jaar de energiebelasting. Die gasboete komt vanwege de gasreferentie automatisch ook in de warmteprijs terecht, bij huishoudens die op een warmtenet zitten. Onlogisch voor een overheid die de inzet van warmtenetten wil aanmoedigen. In de gasreferentie wordt ook uitgegaan van de kosten van een servicecontract voor het onderhoud van een cv-ketel. Maar lang niet alle Nederlanders hebben zo'n contract. Met deze nieuwe wet zouden deze oneerlijke componenten kunnen verdwijnen uit de tariefvorming van warmte. Maar of dat gaat gebeuren is nog lang niet zeker, zozeer dat een op zichzelf goede ontwikkeling nog steeds koude rillingen kan veroorzaken.

De eerste vraag aan de minister is waarom de wet consumenten niet gegarandeerd vrijwaart voor hogere energielasten (in verhouding tot andere uitgaven) dan in de huidige situatie.

In veel gevallen is de informatie over de voorwaarden en kosten niet voorhanden en de wet schrijft dat ook niet voor. Is de minister bereid een maximumtarief voor de levering van warmte en elektriciteit vast te stellen om te voorkomen dat gebruikers onverwacht duur uit kunnen zijn? Ziet de minister andere invloeden dan de koppeling aan de gasprijs of geopolitieke ontwikkelingen die de prijzen ongewenst hoog zouden kunnen maken?

Natuurlijk, exploitanten van warmtenetten moeten hun investeringen terug kunnen verdienen, maar wie houdt toezicht op de vraag of die kosten op een redelijke en billijke manier worden doorberekend? Is de Autoriteit Consument en Markt op sterkte en zijn er voldoende sanctiemogelijkheden in situaties waarin de doorberekening van kosten niet redelijk of billijk is? Het blijkt op dit moment al moeilijk op te treden tegen energie-cowboys die met telefonische verkoop mensen ondoorzichtige contracten aansmeren met torenhoge opzegboetes. Graag een reactie.

Een ander punt: gemeenten kunnen Verenigingen van Eigenaren verplichten zich aan te sluiten bij een warmtenet, maar de wet zwijgt over compensatie voor individuele huiseigenaren die al geïnvesteerd hadden in hun eigen warmtevoorziening, bijvoorbeeld door zonnepanelen te plaatsen of door zich aan te sluiten bij een lokale energie-coöperatie. Is de minister het met onze fractie eens dat huiseigenaren hiervoor gecompenseerd moeten worden? En beschouwt de minister de overheid hier als een betrouwbare partner? Deze burgers doen namelijk wat de overheid jarenlang heeft gestimuleerd (en nog steeds stimuleert), namelijk het verduurzamen van de eigen woning om energie te besparen. Graag een reactie.

Hiermee samenhangend: hoe ziet de minister de balans tussen keuzevrijheid van individuele bewoners om zelf te beslissen over hoe ze hun huis verwarmen versus de verplichting om aangesloten te worden op een warmtenet? Deze vraag is extra prangend wanneer bewoners gewetensbezwaren hebben tegen de herkomst van de energie. Denk aan restwarmte uit fossiele industrie, van een energieslurpend datacenter, of energie die afkomstig is van kernenergie. Of wanneer zij veel duurder uit zijn met het verplichte warmtenet. Welke mogelijkheden hebben zij dan, behalve verhuizen? Graag een reactie van de minister. Ook van belang is de vraag hoe locked in situaties voorkomen worden. Hoe wil de minister voorkomen dat warmtenetten die hun energie halen uit de fossiele industrie of biomassa bijdragen aan het in stand houden van die vervuilende industrie? Is de minister het met onze fractie eens dat locked in situaties zo veel mogelijk voorkomen moeten worden? En hoe wil de minister dat doel bereiken?

Voorzitter, tot slot, in de energiewet worden ook de Garanties van Oorsprong vastgelegd, waarmee de herkomst van de elektriciteit of het gas uit hernieuwbare bronnen moet worden aangetoond. Hoe voorkomt de minister dat er gefraudeerd wordt met deze garanties en er bijvoorbeeld gesjoemeld wordt met papieren over de toevoerketen? Nederland heeft ervaring met hout uit Oost-Europese en Canadese oerbossen die terechtkomt in Nederlandse biomassacentrales. Anders gezegd: kan de minister 100% garanderen dat die garanties van oorsprong 100% correct zijn?

Welke ruimte laat de nieuwe wet voor lokale energiecollectieven om opwekking en verbruik van energie in eigen onderling beheer te houden, en elkaars leverancier te worden zonder afhankelijk te blijven van commerciële of publieke energie-aanbieders buiten het collectief?

Graag een reactie!

Voorzitter, de kritische vragen die we hebben worden niet ingegeven door argwaan tegenover de nieuwe wet of de inzet van warmtenetten om wijken gasvrij te krijgen. We zien dat ze ook een nuttige rol zouden kunnen hebben in de energietransitie, maar we zoeken naar antwoorden hoe we die positieve effecten kunnen borgen en negatieve effecten kunnen voorkomen. We gaan ervan uit dat ook de minister die ambitie heeft en zien om die reden met belangstelling haar antwoorden op onze vragen tegemoet! Dank u wel!