Maiden­speech Floriske van Leeuwen initi­a­tief­voorstel Decon­sti­tu­ti­o­na­li­sering benoeming commis­saris van de Koning en burge­meester

Voorzitter,

De 44 mensen die D66 op 24 oktober 1966 oprichtten in de kelder van reclamebureau FHV, legden de nadruk op democratisering van de samenleving en op een nieuw partijenstelsel.

Belangrijk onderdeel daarvan was de deconstitutionalisering van de Kroonbenoemingen van burgemeesters en Commissarissen van de Koning.

Bijna 21 jaar voordat Rob Jetten werd geboren, werd er al gewerkt aan het kroonjuweel dat we hier vandaag bespreken. Het is mooi om te zien dat politieke vernieuwingsideeën niet uit hoeven te doven bij een volgende generatie. Maar het is veelzeggend dat er kennelijk zo’n lange tijd nodig is om ze te verwezenlijken.

De omzichtigheid en de traagheid waarmee dat moet is eveneens veelzeggend. Na 52 jaar behandelen vandaag een stukje van de taart zonder dat D66 ons laat zien hoe de hele taart eruit ziet. De taart waarvan de bereiding al 52 jaar bezig is. Een beetje een ouwe taart zou je kunnen zeggen, en nee , hij is nog lang niet af.

Oud senator Thom de Graaf van D’66 is er dertien jaar geleden, na de roemruchte nacht van Van Thijn, voor opgestapt als minister; zonder gekozen burgemeester zag De Graaf het niet meer gebeuren.

Ondanks zijn grote wens tot deconstitutionalisering liet hij zich enkele jaren later benoemen tot ongekozen burgemeester van Nijmegen.

En inmiddels liet hij zich ook benoemen tot niet-gekozen onderkoning van Nederland als vicevoorzitter van de Raad van State.

Een benoeming met een duidelijk partij-politiek profiel.

Het grootste probleem dat burgers in hun gemeente ervaren is niet dat zij hun burgemeester niet kunnen kiezen.

Vraag het de burgers en ze noemen als eerste:

- Onveiligheid op straat.

- Onbereikbaarheid van de binnenstad door een stadsinfarct. - Rotzooi op straat.

- Te weinig groen

- Slechte straatverlichting

- Te weinig groen.

Dat zijn zaken waar burgers zich druk over maken.

Wie zijn hoofd in een burgemeesters-ketting steekt, moet er vooral zijn voor de burgers. En boven de partijen staan. Er kleven grote bezwaren aan de door de Kroon benoemde Burgemeester, of Commissaris van de Koning, of vicevoorzitter van de Raad van State.

Maar om ze rechtstreeks te laten verkiezen lijkt nog steeds geen voldragen plan, ook volgens de indiener.

Toch is en blijft het vreemd dat vrijwel alle burgemeesters lid zijn van een politieke partij. Terwijl slechts 2,5 procent van alle burgers dat is. Het is moeilijk voor te stellen dat onder de overige 97,5 procent van de volwassenen geen mensen zouden rondlopen die een uitstekende burgemeester zouden kunnen zijn.

Op dit moment zijn de meeste burgemeesters tegen de gekozen burgemeester.

We hebben daarover een indringende brief ontvangen van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters, die gesteund worden door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de Wethouders Vereniging en de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Zij spreken hun wens uit om de deconstitutionalisering van de burgemeestersbenoeming niet nu al te regelen zolang niet helder is welke nieuwe benoemingsprocedure daar dan voor in de plaats zou moeten komen.

Ook D66 burgemeester van Enschede, Onno van Veldhuizen, is een van de 31 burgemeesters die de brief heeft ondertekend. Hij zei vandaag in Tubantia: "Vroeger werd de burgemeester van bovenaf gedropt. Een gemeente had het er maar mee te doen. Die tijd is echt geweest. Nu kan iedereen solliciteren. De commissaris van de Koning praat met de kandidaten en maakt een selectie, waar een vertrouwenscommissie vanuit de gemeenteraad uitvoerig mee spreekt. Daaruit komt een voordracht van de beste kandidaten waarover de voltallige raad beslist. Hij vindt dat het huidige systeem goed functioneert en zegt "if it is not broken, don't fix it" Hij vraagt zich af voor welk probleem dit een oplossing is. Ook D66 oud-commissaris van de Koningin Jan Terlouw deelt dit standpunt.

Een veelgehoord argument luidt dat de huidige procedure zorgt voor een burgemeester die boven de partijen kan staan.

Daar kan natuurlijk veel tegenin gebracht worden zolang elke burgemeester een partij-label draagt. Momenteel is slechts één burgemeester in Nederland niet afkomstig uit een politieke partij. Terwijl burgemeesters dus juist boven die partijen horen te staan.

Of een burgemeestersverkiezing daarin verandering zal brengen is echter zeer de vraag. De suggestie achter burgemeestersverkiezingen is dat het democratischer zou zijn. Indien burgemeesters voortaan direct zouden worden gekozen verwerven zij hun eigen democratische legitimiteit.

Maar als er dan een onoplosbaar conflict ontstaat tussen de burgemeester en de gemeenteraad, zal de gekozen burgemeester de gemeenteraad kunnen negeren. Een gekozen burgemeester kan feitelijk een volle termijn lang zijn gang gaan, bijna ongehinderd door de gemeenteraad. Ze hebben dan immers beiden een mandaat van de kiezers. Zo’n gekozen burgemeester wordt dus alleen maar nóg machtiger.

Wat schieten burgers daarmee op? Kunnen de minister en de indiener daarop reflecteren?

Willen we burgers echt meer invloed geven dan lijkt het onze fractie niet verstandig om aan burgemeestersverkiezingen te beginnen.

Ik zou graag van de indiener horen hoe hij tegen dit bezwaar aankijkt en hoe hij ons meent te kunnen overtuigen dat ondanks dit bezwaar het wijzigen van de Grondwet als eerste stap te rechtvaardigen is en of hij niet liever zou wachten op een integraal advies van de commissie Remkes dat onderweg is.

Als we kijken naar de historische en ook huidige benoemingen van de Commissaris van de Koning en de burgemeesters dan zijn deze niet representatief voor de keuzes van de Nederlandse kiezers.

Laat ik een overzicht geven van de huidige verdeling van onze 12 Commissarissen van de Koning:

Friesland - VVD

Gelderland - VVD

Utrecht - VVD

Noord-Holland - VVD

Groningen - CDA

Limburg - CDA

Noord-Brabant - CDA

Zuid-Holland - CDA

Drenthe - PvdA

Flevoland - PvdA

Zeeland - D’66

Overijssel - Christen Unie

Van deze 12 commissarissen van de Koning is er maar één vrouw. In Drenthe. Van de PvdA.

Los van de twee PvdA commissarissen is het verder opmerkelijk dat de rest van de Commissarissen van de Koning alleen maar behoren tot de coalitie partijen. Het heeft nog steeds veel weg van een ondoordringbaar old-boys-network. En daar zou het D’66 ook sieren eerst het goede voorbeeld te geven als bewijs van goede wil, vóór de grondwet te ontmantelen op dit punt zonder zicht op beterschap.

Wij kijken reikhalzend uit naar de benoeming van de nieuwe Commissaris van de Koning in Gelderland. Wordt het opnieuw een partijpolitieke benoeming? Houdt de indiener het voor mogelijk dat Gelderland een D'66 Commissaris van de Koning krijgt? Of wordt er eindelijk verder gekeken dan politieke achtergrond? Graag een taxatie van de heer Jetten in relatie tot het voorliggende voorstel.

Wat kan dat voorstel wat hem betreft veranderen aan de baantjes-carrousel die eigenlijk niemand wil, maar iedereen lijkt te accepteren?

Laat ik vervolgens een overzicht geven van de huidige burgemeesters. Op dit moment is 84 % van de 342 burgemeesters afkomstig van de CDA, VVD en PvdA. 84 procent! Terwijl deze drie partijen samen in de Tweede Kamer nog geen 41 % vertegenwoordigen. Dit staat niet in verhouding tot de verkiezingsuitslagen en is dus niet representatief voor de keuzes van de burgers.

En slechts 21% van de burgemeesters is vrouw. Dat moet echt anders.

Voorzitter, ik weet dat de initiatiefwet Jetten die we vandaag behandelen niet gaat over de gekozen burgemeester. Zij dient er slechts toe om de benoeming bij koninklijk besluit van de commissaris van de Koning en de burgemeester uit de Grondwet te halen. Dit is dus een beginnetje van het afschaffen van het oude systeem. Maar wat daarna volgt weet niemand.

Maar kun je een stoplicht weghalen voordat de nieuwe voorrangsregels duidelijk zijn? De huidige voorrangsregels leiden met de huidige stoplichten al tot teveel onduidelijkheid op het gebied van democratische legitimatie.

De wijze van benoeming hoeft wat onze fractie betreft niet vastgelegd te blijven in de Grondwet. Dat kan ook bij de gewone wet worden geregeld. Maar de vraag is dan wel welk nieuw systeem we daarvoor terugkrijgen. En waarom we volgens de heer Jetten vooral onze oude schoenen weg moeten gooien voor we nieuwe hebben.

Als het huidige voorstel voor Grondwetswijziging in deze tweede lezing wordt aangenomen, blijft de huidige benoemingsprocedure dan voorlopig van kracht? Is het de bedoeling dat er binnenkort een nieuw wetsvoorstel komt? Heeft de heer Jetten daar plannen voor? En op welke termijn? De heer Jetten heeft redelijk korte lijntjes met de regering, dus als daar plannen leven, dan zou ook die informatie behulpzaam kunnen zijn bij de beoordeling van voorliggend voorstel.

Is het de bedoeling om toe te werken naar een door burgers gekozen burgemeester? Moet hiervoor de Kieswet worden aangepast? Wat zijn de plannen van de regering voor zover de indiener weet? Kan de minister ons wellicht nader informeren, in het kader van de gewenste transparantie? Graag een reactie.

En hoe gaat het met het benoemen van de Commissaris van Koning? Wie gaat dat doen? Is het de bedoeling dat de burgers daar ook voor naar de stembus gaan? Graag een reactie.

De Partij van de Dieren is bereid serieus in overweging te nemen om het voorstel tot deconstitutionalisering te steunen. Maar de heer Jetten zal ons daar echt eerst van moeten overtuigen. Meer dan nu het geval is. Een eventueel nieuw systeem moet tot meer variatie gaan leiden. Ook kleinere partijen moeten een gelijkwaardige kans krijgen. Vrouwen moeten een gelijkwaardige kans krijgen. Onze fractie ziet graag dat de burgemeester wordt gekozen door de gemeenteraad. En de Commissaris van de Koning door de Provinciale Staten.

Onze fractie heeft tot twee keer toe in de Tweede Kamer voor deze initiatiefwet gestemd. En ook al eens in de Eerste Kamer.

Echter, willen we vandaag opnieuw voor deze wijziging stemmen, dan willen we eerst overtuigd worden dat de benoeming van de burgemeester en commissaris van de Koning op een betere, eerlijke manier geregeld gaat worden. Graag willen we weten hoe de heer Jetten kijkt naar de bezwaren van, o.a. zijn eigen D66 burgemeester uit Enschede.

Een grondwet wijzigen doe je niet zomaar, zelfs niet als daar al veel tijd voor uitgetrokken is.

Er is wat mijn fractie betreft nog te veel onduidelijkheid over de nieuwe inkleuring van de voorrangsregels, en we zouden veel liever stemmen over een transparant totaalpakket, nadat we kennis hebben genomen over het advies van de commissie Remkes, met betrekking tot een bredere stelselherziening.

Wie van de erfelijke troonsopvolging af wil, kan niet volstaan met het weghalen van de wieg uit het paleis, maar zal met een alternatief voor een democratische procedure moeten komen.

In het regeerakkoord werd al aangekondigd dat “de behandeling van het voorstel tot Grondwetswijziging wordt voortgezet” dus de uitkomst van het voorliggende voorstel laat zich raden. Het wordt alom gezien als wisselgeld voor dat andere kroonjuweel van D66; het raadgevend referendum. Dat heeft D66 inmiddels al ingeleverd.

Bij de Partij voor de Dieren houden we niet van koehandel, in welke zin dan ook. Ook voor kroonjuwelen geldt dat van ruilen huilen komt. Dat laten de peilingen nu al zien. Regeren wordt opnieuw halveren voor D66, naar het zich laat aanzien.

We zien de antwoorden van de heer Jetten met belangstelling tegemoet.

Na de nacht van Van Thijn en de nacht van Wiegel, zou ook het voorstel van de heer Jetten zomaar als een nachtkaars uit kunnen gaan wanneer hij er niet in slaagt het oude kroonjuweel op te poetsen tot hoogglans en met de schittering daarvan de leden van dit “huis-van-reflectie” tot enthousiasme te brengen.

Prijs de dag niet voor het avond is!

Of zelfs nacht…