Bijdrage Nicolaï Begro­tings­staten Onderwijs, Cultuur en Weten­schap 2025 (36.600 VIII)

Voorzitter,

De bezuinigingen op onderwijs en wetenschap zijn voor de fractie van de Partij voor de Dieren onaanvaardbaar. De bezwaren die de PvdA/GL, D’66, SP en Volt naar voren hebben gebracht, delen wij. Ik heb daar in eerste termijn niets aan toe te voegen. Ik zou in herhaling vallen en beschouw die bezwaren als mede ingebracht door onze fractie.

Voorzitter,

Collega Roovers had het over de demonstratie op het Malieveld in november vorig jaar. In 2011 stond het Malieveld ook vol, toen in het kader van de ‘Mars der Beschaving’. Op zondagavond 26 juni 2011 vertrokken zo’n 2000 kunstenaars, acteurs, muzikanten en schrijvers uit Museum Booijmans voor een mars naar Den Haag waar zij op het Malieveld door 10.000 sympathisanten werden opgewacht. Zij demonstreerden tegen de plannen van Halbe Zijlstra die 200 miljoen bezuinigde op cultuur.

Het klinkt pretentieus: de Mars der Beschaving. Maar het raakt de essentie, namelijk dat cultuur en beschaving onlosmakelijk zijn verbonden.

Dit kabinet stelt de grootste bezuiniging voor op cultuur, onderwijs en wetenschap in de geschiedenis.

Voorzitter,

Hoe staat het met de beschaving?

In de afgelopen tijd trok van allerlei voorbij dat aan verval van de beschaving deed denken. Een Hitlergroet van Musk. Een parlementarier die uitkraamt dat gedetineerden wel met z’n achten in een cel staand kunnen slapen. Een aantal landen in Europa die zeggen het anti-mijnenverdrag te willen opzeggen, een verdrag dat juist  een overwinning van de beschaving op onmenselijke oorlogsvoering is. Een minister-president van een land waar het internationale strafhof zetelt en waar eeuwen geleden de internationale rechtsorde al de aandacht had, die niet  de beschaafdheid kon opbrengen om het bombarderen van vrouwen en kinderen in Gaza onmenselijk te noemen.

Glijdt onze samenleving en die van bevriende landen af en raken we de verbinding kwijt met moraal, ethiek, beschaafde omgangsvormen en historisch besef?

Voorzitter,

Als we vandaag over onderwijs, wetenschap en cultuur praten, zou dat dan niet in de sleutel moeten staan van een beschavingsoffensief? Op het herstellen van onze relatie met ethiek, beschaafde omgangsvormen en historisch besef?

Wie het dagboek van Anne Frank leest of een fotoboek inkijkt met beelden van de vernietingskampen en executies, zal nooit meer het woord ‘we gaan op Jodenjacht’ in de mond nemen. Wie de documentaire ‘no other land’ ziet, voelt de onmenselijkheid die oproept tot protest en het verlangen naar respect voor de internationale rechtsorde.

Rappers, maar ook popmuziek en meer klassiek werk, maken je wakker en in staat om je voor een andere wereld open te stellen.

Het lezen van een roman stelt je in staat om menselijke situaties buiten je eigen kleine wereld binnen te treden en verfijnt je vermogen om je met andere levens en culturen te verbinden.

Een theatervoorstelling bijwonen, een film kijken, literatuur lezen: het brengt je ertoe om je je in het leven van anderen in te voelen, tot empathie, de voedingsbodem van beschaving.

Voorzitter,

Van onze mede-senator Boris Dittrich werd de afgelopen boekenweek het boek Vuurgloed gepubliceerd waarin vrouwenhaat en femicide aan de orde komen. Je kan het lezen als thriller, maar ook als roman; en je voelt zo mee met de dreiging dat het meer doet dan kennis nemen van de rapport of regeringsnota over dat onderwerp. Die functie van literatuur, van cultuur is essentieel.

Cultuur is onmisbaar voor beschaving.

"Het idee dat beschaving vanzelf spreekt, is gevaarlijk. Verlies van empathie en rede leidt tot barbarij.", aldus de schrijver Arnon Grunberg.

 "Beschaving is broos. Ze rust op instellingen, cultuur, onderlinge omgangsvormen — en op het vermogen jezelf in de ander te verplaatsen. Alles wat we beschaving noemen kan verdwijnen”, schreef Bas Heijne.

Voorzitter,

Ik moest denken aan wat tijdens de deskundigenbijeenkomst van de Staat van de Rechtsstaat door prof. Van Ommeren werd gezegd. We hadden het over discriminatie van zwarte Nederlanders, moslims, LHBTI- en transpersonen, over racisme en antisemitisme dat in Nederland aan de orde is.

Niet lessen op school en burgerschapsonderwijs helpen om dat te bestrijden, maar wel het vergroten van empathie voor ‘de ander’, aldus van Ommeren. En daarvoor is het nodig dat literatuur wordt gelezen, films- en foto’s worden bekeken, theatervoorstellingen en muziekbijeenkomsten worden bezocht.

Ja Grunberg en Heijne hebben het terecht allebei over empathie en het vermogen om jezelf in een ander te verplaatsen, ook als die ander geen soortgenoot is.

Méér cultuur is dus het antwoord als we vrezen dat onze beschaving in vervalt raakt. Dat hoort dus de opdracht te zijn die we de regering moeten meegeven naast het verzorgen van een beschaafd niveau van onderwijs en wetenschap.

Ja, ‘kennis is macht’ maar even onmisbaar is het uitgangspunt van cultuur: ‘empathie is kracht’.

Voorzitter,

Bezuinigen op onderwijs, wetenschap en cultuur verdraagt zich niet met beschaving.

De Partij voor de Dieren is voortgekomen uit een erkenning van de beschaving: veel filosofen hebben betoogd dat de mate van beschaving van een land kan worden afgemeten aan hoe met dieren wordt omgegaan. Onze wortels liggen zo bezien in ethiek en beschaving.

De bezuinigingen die hier vandaag aan de orde zijn, worden door ons dan ook met kracht afgewezen; afgewezen omdat onze overheid al te weinig opkomt voor de beschaving voedende beginselen van ‘empathie is kracht’ en ‘kennis is macht’.

Voorzitter,

We moeten op dat vlak dus naar, ‘meer, meer’, dat is het uitgangspunt van onze partij. Dan zal de kreet van die andere partij over ‘minder, minder’ maatschappelijk op den duur verstommen.

Op principiële gronden dus zijn wij tegen bezuiniging, zonder in de techniek en de details van de begroting te treden.

Toch sluit ik af met een aantal detailkwesties.

Ik richt mij eerst tot de minister en tot slot tot de staatssecretaris

Voorzitter,

De financiële positie van tussen de 100 en 200 duizend studenten is desastreus. Uit het onderzoek in 2024 blijkt dat in de eigen woorden van minister Bruins “10% van de studenten het financieel moeilijk te hebben” Volgens het CBS bestaat de studentenpopulatie uit circa 1,3 miljoen studenten. Dus 130.000 studenten in Nederland konden in 2024 niet rondkomen. En dat was in een jaar dat in het kader van een tijdelijke koopkrachtmaatregel de uitwonende studenten € 165 per maand bovenop hun beurs ontvingen, dat was € 2000 per jaar. Maar die € 2000 per jaar verviel zo’n acht maanden geleden. Het is duidelijk dat het aantal van 130.000 armlastige studenten sindsdien fors zal zijn aangegroeid.

Voorzitter,

Mijn vragen aan de minister:

Vraag 1.  Vindt de minister het aanvaardbaar dat 130.000 jonge mensen die hard moeten studeren, niet rond kunnen komen?

Vraag 2. Een verhoging van de basisbeurs met € 60 per maand brengt niet mee dat de 10% die volgens het onderzoek niet rondkomen terwijl zij toen nota bene € 160 meer ontvingen, nu wel uit de brand zijn. Is de minister dat met onze fractie eens?

Vraag 3 Is de minister bereid om nog dit jaar te laten onderzoeken hoeveel studenten aangeven financieel niet rond te komen en welke verhoging van de basisbeurs of extra financiële toeslag nodig is om dat probleem te verhelpen, en over de resultaten van dat onderzoek de Kamer te informeren?

Voorzitter,

In de begroting worden de bibliotheken in de bezuiniging ontzien. Dat betekent dat de door het vorige kabinet ingezette inhaalslag kan worden voortgezet.

Mijn vragen aan de minister zijn:

Vraag 4. Kan de minister aangeven op welke wijze de bekostiging van de zorgplicht die voor gemeenten zal voortvloeien uit de gewijzigde Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen, zal plaatsvinden en hoe van rijkswege kan worden gegarandeerd dat die voldoende zal zijn om die gemeentelijke taak naar behoren te kunnen uitvoeren?

Vraag 5. In artikel 22, derde lid van de Grondwet is bepaald dat de overheid voorwaarden schept voor culturele ontplooiing en voor vrijetijdsbesteding van burgers. Deelt de minister het oordeel van de fractie dat in het licht van die bepaling en in het kader van een gewenst beschavingsoffensief aan iedere ingezetene het recht moet worden toegekend op een gratis bibliotheekpas?

Voorzitter,

Ik richt mij tot slot tot de staatssecretaris,

In veel landen neemt de acceptatie van de LHBTI+ gemeenschap af. Gender-kwesties worden tot ‘woke’ verklaard, en bestreden.

Wereldwijd zijn er anti-genderbewegingen actief die zich verzetten tegen gendergelijkheid en de rechten van de LHBTI-gemeenschap.

Voor Trump bestaan alleen nog mannen en vrouwen. Recent is in Hongarije een wet aangenomen die Pride-evenementen verbiedt. In Polen zijn zogeheten LHBTI-vrije zones’ ingevoerd.

Er zijn daarnaast ontwikkelingen die vrouwen bedreigen. Niet alleen hun rechten, bijvoorbeeld op abortus, komen onder druk te staan, maar er zijn ook bewegingen  - ik citeer - “waarbinnen vrouwen als minderwaardig worden neergezet, gehaat worden en gedehumaniseerd, wat in sommige gevallen kan leiden tot dodelijk geweld tegen vrouwen.”

Voorzitter, dat is een citaat van bewindslieden, waaronder de staatssecretaris hier aanwezig, uit antwoorden op Kamervragen over vrouwenhaat.

In de NRC van 7 maart jl. verscheen een verontrustend artikel met als kop: “Manosphere’ duwt jonge mannen richting vrouwenhaat en radicaal-rechts”.

En in de eerder genoemde antwoorden op Kamervragen stellen de bewindslieden dat de AIVD heeft aangegeven dat in rechts-terroristische groepen “veel vrouwenhaat en haat tegen LHBTI+ personen is”.

In de Groene Amsterdammer van 6 maart jl. worden techbazen rond Trump met de manosphere in verband gebracht.

Vrouwenhaat en de kans op femicide rukken op en ook transpersonen lopen een toenemend risico.

Voorzitter,

Mijn vragen aan de staatssecretaris zijn:

De subsidieregeling “Gender- en LHBTI+ gelijkheid 2022-2027” maakt onderdeel uit van de begroting. Er wordt dit jaar en in de daarop volgende jaren € 200.000 op het budget gekort.

Vraag 1. Hoe valt die korting te rijmen met de ontwikkelingen die ik zojuist schetste? Zou het niet meer voor de hand liggen om de budgetten te verhogen?

Vraag 2. Deelt de staatssecretaris het oordeel van de fractie dat bij een afnemende acceptatie van de LHBTI+ personen, meer op emancipatie gerichte overheidsmaatregelen nodig zijn?

Vraag 3. Deelt de staatssecretaris het oordeel van de fractie dat het voorkomen van gedachtegoed waarin vrouwenhaat een plaats inneemt, een belang is dat vanuit OCW dient te worden beschermd? Bent u bereid op dat punt actie te ondernemen, en zo ja welke?

Voorzitter,

Ik sluit af met onze gebruikelijke afsluiting.

Een voorts ben ik van mening dat er een einde dient te komen aan de bio-industrie, maar ik voeg daar nog iets aan toe vandaag.

Voorzitter, we leven in het meest vee-dichte land ter wereld, met een omvangrijke bio-industrie en met een uit die bio-industrie voortgekomen politieke partij die niet alleen de grootste is in dit huis maar ook alle bewindspersonen leverde op het ministerie van LVVN.

Ik ga nog even terug naar wat Arnon Grunberg ons voorhoudt: "Het idee dat beschaving vanzelf spreekt, is gevaarlijk. Verlies van empathie leidt tot barbarij." Wie de in 2021 uitgekomen film Cow van de Britse filmmaker Andrea Arnold laat binnenkomen, ervaart de barbaarse ervaring van de koe Luma en beseft wat beschaving ons zou moeten brengen.