Bijdrage Koffeman (PvdD) over Begro­tings­staten Volks­ge­zondheid, Welzijn en Sport 2025

Voorzitter,

Vogelgriep is geen zwarte zwaan gebeurtenis in de zin dat die hoogst onverwacht en hoogst onwaarschijnlijk is en ontwrichtende gevolgen heeft voor de maatschappij, de economie en de markt. Minister Hoekstra, minister van Financiën tijdens de coronacrisis, noemde de covid-pandemie een zwarte zwaan. Kort na die uitspraak werden in de provincie Utrecht twee witte zwanen dood gevonden. Ze bleken besmet met de gevaarlijke variant van vogelgriep. Inmiddels weten we dat vogelgriep niet alleen wilde vogels en miljoenen legkippen treft, maar dat inmiddels ook schapen, runderen en mensen zijn besmet, en dat er slechts enkele mutaties nodig zijn om het virus van mens tot mens besmettelijk te maken met een mortaliteit die vele malen hoger kan zijn van die van het coronavirus.

Voorzitter, de corona-pandemie kwam ook helemaal niet onverwacht, wij waarschuwen er al sinds 2007 voor en virologen doen dat zelfs al langer. Het gevaar dat infectieziekten via dieren overslaan op mensen en daarmee een pandemie ontketenen, is reëel. Vrijwel alle infectieziekten waar de mens tegenwoordig tegen vecht, zijn afkomstig van dieren. Die zogeheten zoönosen kennen we ook bij naam: ebola, HIV, de Spaanse Griep, SARS, de Mexicaanse Griep, M-pox. Ziekten die honderden miljoenen mensen het leven kostten. Ziekten die hun oorsprong hadden in apen, vleermuizen en varkens. Nederland is als een van de dichtstbevolkte landen ter wereld qua gehouden dieren een absolute hotspot voor het ontstaan van zo’n nieuwe pandemie. 

Een virus kan tussen miljoenen kippen namelijk heel gemakkelijk muteren tot een variant die schadelijk en zelfs dodelijk is voor mensen. Zeker als die dieren op korte afstand leven van mensen en andere zoogdieren zoals schapen, geiten en runderen.

Wetenschappers zeggen: het is niet de vraag of maar wanneer de volgende pandemie zal toeslaan. En die volgende pandemie is hoogstwaarschijnlijk vogelgriep, die dodelijker zal zijn dan covid, zo hoorden wij tijdens de expert-bijeenkomst van o.a Marion Koopmans. Je zou verwachten dat nu alles op alles wordt gezet om dat scenario te voorkomen, maar tot onze verbazing is dat niet zo. Deze minister bezuinigt 300 miljoen op pandemische paraatheid en we hebben een minister van Landbouw die kippen liever doodt of vaccineert, dan besluit dat we wellicht minder kippen op een kluitje moeten houden, in dat pleidooi gesteund door pluimveelobbyisten die zijn doorgedrongen tot in dit Huis.  

Voorzitter, de bezuiniging van 300 miljoen heeft grote consequenties voor de kennis en ervaring die is opgedaan tijdens de corona-pandemie. Zo zal de bezuiniging de Landelijke Coördinatie Infectieziekten bestrijding hard raken. Een deel van het personeel dat tijdens en na de corona-pandemie is opgeleid zal naar verwachting zijn of haar baan verliezen. Daarmee gaat veel expertise verloren. Daarnaast maken wij ons ernstige zorgen over de toekomst van de LFI. Kan de minister garanderen dat er ook na 2026 voldoende financiële middelen beschikbaar zullen zijn om deze diensten op een adequaat niveau te laten functioneren? Graag een toelichting van de minister. Ik overweeg een motie op dit punt. Er is al veel gezegd over het gedaalde aantal IC-bedden. Ik sluit me daarbij aan.

Voorzitter, vogelgriep is in de VS overgeslagen op koeien en heeft daar ook tot menselijke slachtoffers geleid.  Minister Kennedy in de VS pleit ervoor vogelgriep vrijelijk te laten woekeren in kippenstallen en zijn collega minister van landbouw ondersteunt dat pleidooi, dat door wetenschappers als levensgevaarlijk wordt aangeduid.  Kan de minister aangeven of zij contact heeft met de VS, nu die uit de WHO zijn gestapt en een ministersploeg hebben die volgens wetenschappers onverantwoorde risico’s neemt.

Voorzitter, onlangs verscheen een rapport van het RIVM waarin een duidelijk verband werd aangetoond tussen longontsteking bij omwonenden van geitenfokkerijen en de fijnstof die bij die fokkerijen vrijkomt. De onderzoekers van het RIVM berekenden dat er in de buurt van geitenhouderijen per jaar 1200 tot 6600 extra gevallen van longontsteking zijn, wat leidt tot 100 tot 600 ziekenhuisopnamen en 20 tot 100 extra sterfgevallen. Ondertussen wil LTO dat de moratoria op geitenfokkerijen worden opgeheven en kwamen er alleen maar meer geiten bij – zo blijkt uit onderzoek van Follow the Money (De geitenkaart: hier loop je meer kans op longontsteking - Follow the Money - Platform voor onderzoeksjournalistiek).

Eerdere onderzoeken toonden al een verband aan tussen pluimveebedrijven en een verhoogde kans op longontsteking voor omwonenden. In de op 26 mei 2022 aangenomen motie-Ouwehand (25 295, nr. 379) werd afgesproken dat in situaties zoals deze de minister van Volksgezondheid doorzettingsmacht heeft. Deze motie is tot op de dag van vandaag echter niet uitgevoerd. Op schriftelijke vragen die wij daarover stelden, antwoordde de minister als volgt: “In de Kamerbrief van 28 mei 2022 hebben de toenmalige ministers van VWS en LNV gereageerd op de door u genoemde motie-Ouwehand.

Zij geven in deze brief aan dat zij deze motie hebben ontraden, maar onverwijld onderschrijven dat volksgezondheid leidend is. Zij gaan daarbij in op de zoönosen crisisstructuur. Het voortouw in deze structuur ligt bij de minister van VWS. De bewindspersonen van VWS en LVVN nemen binnen deze structuur gezamenlijk de besluiten waarbij voor beide bewindspersonen het volksgezondheidsbelang leidend is. (…) Op deze wijze is de bescherming van de volksgezondheid zowel uitgangspunt als doel van alle genomen besluiten. (…) Daarbij merk ik op dat doorzettingsmacht, waarbij een minister opdrachten geeft aan ambtenaren of instituten van een ander ministerie, niet past binnen de manier waarop ministers met elkaar omgaan.”

Toch bleek dat na het verschijnen van het RIVM-rapport dat deze minister wilde ingrijpen bij de geitenhouders, maar dat de minister van Landbouw het daar niet mee eens was. Dat de volksgezondheid leidend zou zijn bij besluitvorming, bleek dus niet het geval. In plaats daarvan besloot het kabinet tot het zoveelste geitenpaadje: meer onderzoek. Dat is niet te rijmen met het voorzorgsbeginsel. Is de minister is het met onze fractie eens dat de belangen van de vee-industrie hiermee weer boven de belangen van de omwonenden worden gesteld? Net zoals we dat zagen bij de Q-koorts-epidemie, waar duizenden mensen nog steeds de gevolgen van dragen en meer dan 100 mensen stierven als gevolg van de weigering van de Nederlandse overheid om de bevolking te waarschuwen en risico’s te verkleinen? Graag een reactie.

Voorzitter, naast het vogelgriepvirus heeft Nederland te maken met de varkenspest. Virologen waarschuwen dat bij gemengde veehouderijen beide virussen met elkaar in contact kunnen komen en kunnen vermengen tot een nieuw type virus, een virus dat ook gevaarlijk is voor mensen. Daarom adviseren wetenschappers om afstandsnormen tussen varkens, kippen en omwonenden in te stellen. Uit antwoorden van de minister op onze vragen daarover blijkt in het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) dergelijke afstandsadviezen waren opgesteld. “Maar met het stopzetten van het NPLG wordt nog nader overwogen of, en zo ja hoe hier een vervolg aan wordt gegeven”, zo schrijft de minister. Graag een reflectie. Wij overwegen een motie op dit punt.

Voorzitter, de kans is groot dat bij het uitbreken van een nieuwe pandemie de bevolking maatregelen als het dragen van mondkapjes, het sluiten van scholen en een avondklok niet meer accepteert. Hoe wordt hierop geanticipeerd? Vertrouwen in de overheid en de wetenschap is immers essentieel. Er ligt al een vaccin klaar tegen een mogelijke vogelpandemie. Hoe vertrouwt het kabinet erop dat de kwetsbaarste groepen dit vaccin daadwerkelijk zullen nemen? Graag een reactie.

Voorzitter, ik blijf bij het verband tussen de wijze waarop we in ons land dieren houden en de gevaren voor de volksgezondheid. In juni 2024 kwam de Gezondheidsraad met haar rapport ‘Advies Resistentie ondermijnt de behandeling van schimmelinfecties’ (Advies Resistentie ondermijnt de behandeling van schimmelinfecties | Advies | Gezondheidsraad). In haar rapport schreef de Gezondheidsraad dat steeds meer schimmelinfecties niet meer met medicijnen te behandelen zijn, hetgeen leidt tot “een ernstige bedreiging voor de gezondheidszorg”. In Nederland krijgen ongeveer drieduizend mensen per jaar een levensbedreigende schimmelinfectie.

Bestrijdingsmiddelen die qua samenstelling te veel lijken op medicijnen tegen schimmels en veelvuldig worden gebruikt in de landbouw, o.a. in de bollenteelt, zouden volgens de experts geweerd moeten worden. Kan de minister aangeven hoe zij invulling gaat geven aan deze aanbevelingen?

Voorzitter, volksgezondheid is de grootste kostenpost van dit kabinet. Dat is al jaren zo. Met de dubbele vergrijzing zullen die kosten alleen maar verder oplopen. Wij vinden het onbegrijpelijk dat het kabinet dan toch kiest voor kortetermijnbeleid, zoals het bezuinigingen op leefstijlpreventie, in plaats van beleid waarmee ziekte wordt voorkomen. Gezond eten en de betaalbaarheid en beschikbaarheid daarvan zal bijdragen aan het inperken van de obesitas-epidemie. Denk aan het goedkoper maken van groenten en fruit, en het betaalbaar houden van sport. Toch wordt de btw op groenten en fruit niet op nul gezet, ondanks een aangenomen motie van mijn fractie in dit Huis en bezuinigt dit kabinet op sport. Graag een reactie van de staatssecretaris.

We vinden het ook onbegrijpelijk dat er 20% wordt bezuinigd op het Trimbos-instituut, terwijl het kabinet tegelijkertijd weigert de legalisering van de online gokmarkt terug te draaien of de vergunningen van gokbedrijven die over de schreef gaan in te trekken. Kan de staatssecretaris hierop reflecteren? Hoe verwacht het kabinet dat de bevolking gezonder wordt terwijl dit soort uitwassen in stand gelaten worden? Wij zijn ook verbaasd over de bezuiniging op mentale gezondheidsproblemen. 
Nu al zijn de wachtlijsten in de GGZ onverantwoord lang. Toch een positief punt dan, we zijn blij dat deze minister 3 miljoen vrijmaakt voor de aanpak van vapen onder jongeren, want ook dat is een groot probleem, groter zelfs dan de schade die veroorzaakt wordt door roken.

Voorzitter, de Partij voor de Dieren is van mening dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen. Bij de begrotingen die we de afgelopen weken behandelden in dit Huis – Ontwikkelingshulp, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap – zagen we dat dit kabinet precies het omgekeerde doet. Van alle potjes waar het uit kan kiezen – de erfbelasting, de expatregeling, belastingvoordelen voor de fossiele industrie – wordt bezuinigd op de meest kwetsbaren. Dat is niet alleen hardvochtig, maar ook kortzichtig. Uiteindelijk zal dit beleid met een boemerang terugkeren in de samenleving, met hogere kosten tot gevolg. Kan de minister hierop reflecteren?

Voorzitter. Ik sluit af. Ook in het licht van de genoemde problemen  zijn wij voorts van mening dat er een einde moet komen aan de bio-industrie.