Bijdrage Koffeman (PvdD) over Voor­jaarsnota 2023

Voorzitter,

Een zwaluw maakt nog geen lente en een voorjaarsnota die in juli behandeld wordt doet dat evenmin. Praten met een demissionair kabinet dat in september gehavend zijn nieuwe plannen presenteert, twee maanden voor de nieuwe Tweede Kamerverkiezingen is suboptimaal, maar we zullen het ermee moeten doen, als het niet gaat zoals het moet, dan moet het maar zoals het gaat. Dat was heel lang het adagium van het tijdperk Rutte, dat we ons herinneren als het tijdperk van de vertroebelde herinneringen. De grootste belangstelling van publiek en politiek gaat natuurlijk uit naar het volgende bestuurlijke tijdperk en of dat ons zal kunnen redden van de crises die ons leven en welzijn beheersen of zullen beheersen.

Klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, bodem-, lucht- en watervervuiling, de asielcrisis, inflatie, de terugkerende bankencrisis, de woningnood, 650 miljoen dieren die jaarlijks letterlijk over de kling gejaagd worden na een kort en ellendig leven, de onbetaalbaar geworden gezondheidszorg, het afkicken van aardgas als roesmiddel dat ons decennia lang het onterechte idee gegeven heeft dat de bomen tot in de hemel zouden groeien, een hele provincie met ernstig gedupeerden omdat hun woonomgeving langdurig als wingewest is gebruikt, een pechgeneratie studenten die tussen wal en schip valt, toeslagenouders die zijn uitgekleed door de algoritmes van een wantrouwige overheid, en onze betrokkenheid bij een verwoestende oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Het zijn weleens betere tijden geweest, aan de vooravond van het reces.

En degene die deze problemen had moeten voorzien, de gevolgen had moeten verzachten en de toekomst kansrijker had moeten maken, heeft zijn eigen kabinet opgeblazen.

De asielcrisis was natuurlijk geen echte aanleiding maar een voorwendsel. De grootste reden voor de val van het kabinet is de electorale onrust na de verkiezingen van 15 maart, waarin voor het eerst in de Nederlandse parlementaire geschiedenis een ongekende machtsgreep gedaan is door een commerciële partij. Aanleiding: de boerenprotesten en de belangen van Big Agro.

Die partij werd opgericht bij het reclamebureau van opdrachtgevers als Bayer Crops, Vion en Agrifirm, het centrum van de belangen van Big Agro. En om de regie zo min mogelijk uit handen te geven, werd het kantoor van de nieuwe partij gevestigd op hetzelfde adres als dat van het reclamebureau, vormde de directie van het bureau het overgrote deel van het oprichtingsbestuur en werd de voormalige spreekstalmeester van de varkenssector benoemd tot lijsttrekker.

Een succesvolle mix van ingrediënten: in 2023 groeide dat uit tot de grootste politieke partij in alle provincies en in de Eerste kamer.

En de voormalig woordvoerster van de varkenssector droomt inmiddels hardop van een première die elke traditionele politieke partij angstzweet bezorgt. Daarover is het kabinet gevallen.

Boeren hebben in Nederland de meerderheid. Maar liefst 66% van ons landoppervlak heeft een agrarische toepassing. Dat is ook duidelijk te zien in veedichte provincies als Gelderland, Overijssel, Brabant en Limburg: de enorme maisvelden en de monotone raaigrasvlaktes daar hebben niets met natuur te maken, maar staan allemaal in dienst van de landbouwsector. Niet om mensen mee te voeden, maar om te dienen als veevoer voor de meer dan 650 miljoen landbouwdieren die jaarlijks geslacht worden in Nederland.

Tegelijkertijd is het belang van de agrarische sector voor het Bruto Nationaal Product gering, de primaire agrarische sector draagt minder dan 1,5% bij aan het BNP, het intensieve veehouderijcomplex zelfs maar 0,9%. Sterker nog, de veehouderij kost de maatschappij volgens onderzoek van Ecorys meer dan 5 miljard aan schade aan natuur en milieu. Wanneer we het aantal dieren in de veehouderij met 75% zouden verkleinen levert dat meer op dan de veehouderij de belastingbetaler nu kost volgens het onderzoek.

Voorzitter, laat ik duidelijk zijn, veel boeren in Nederland hebben het zwaar na de valse beloften van politici en banken waardoor ze diep in de schulden terecht gekomen zijn en totaal afhankelijk van Big Agro.
Het aantal agrarische gezinsbedrijven neemt al jaren in snel tempo af: er is geen opvolger, het financieren van peperdure technologische innovaties lukt niet, of politiek gegoochel met stikstofnormen betekent einde bedrijf. Wie dacht dat boerengezinnen er met een stem op een agrarische volksvertegenwoordiging beter aan toe zullen zijn, zal bedrogen uitkomen. De regering en een aantal politieke partijen zeggen de boeren te willen steunen, maar voeren beleid waarmee het tegenovergestelde wordt bereikt. Het streven naar maximale productie leidt ertoe dat steeds meer boeren hun werk zullen verliezen.

Hier staan we nu en de Partij voor de Dieren vindt dat het tijd is om te zeggen: tot hier en niet verder met de destructieve invloeden van de veehouderij. De veehouderij is geen voedselproducent maar een grote verspilling van ruimte, grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen. We zouden met het wereldwijde landbouwareaal 4 miljard mensen extra kunnen voeden als we stoppen met biobrandstoffen en veevoer, maar de grote belangen van Big Agro verzetten zich daartegen, en Big Agro heeft de touwtjes stevig in handen, in alle regionale parlementen, waterschappen en in dit huis.

Diverse partijen hebben hun oren langdurig laten hangen naar de wensen van Big Agro. Denk aan de totstandkoming van de Programmatische Aanpak Stikstof onder regie van het CDA en de PvdA. Eerst toestemming geven voor maximale uitstoot van stikstof en later herstelmaatregelen treffen om de natuur te beschermen tegen die uitstoot. Toen in het parlement door de Partij voor de Dieren gewaarschuwd werd dat zulke regelgeving nooit zou kunnen standhouden voor de rechter, zei Ger Koopmans (ik citeer): “Maar dan hebben onze ondernemers er toch maar mooi een paar jaar van kunnen profiteren” (einde citaat).

We worden geregeerd door ondernemersbelangen. Hoe valt te verklaren dat door invoering van een limonadebelasting, havermelk en andere graandranken duurder worden en bijvoorbeeld chocomel, fristi en andere zuiveldranken daarvan uitgezonderd zijn.

Staatssecretaris van Ooijen gaf al aan dat gezondheid geen motief was voor de limonadebelasting, maar het ophalen van meer belastinginkomsten. Kennelijk heeft een aantal lobbyisten uit invloedrijke sectoren daarin goede zaken gedaan. Kan de minister daarop reflecteren? Waarom tellen milieu, gezondheid en klimaat minder zwaar dan de belangen van de zuivelindustrie?

Een ander voorbeeld: in dit huis is een breedgesteunde motie aangenomen om de BTW op groenten en fruit af te schaffen zodat mensen goedkoper gezond kunnen eten. In tal van landen lukt de invoering van zo’n maatregel moeiteloos, in Nederland komen vooral drogredenen over het feit dat de belasting geen verschil in fiscale behandeling zou kunnen maken tussen bewerkt en onbewerkt fruit.

Best gek, bij alcoholische dranken lukt het moeiteloos om de accijnzen te diversificeren naar alcoholpercentage. Kan het kabinet aangeven wanneer de BTW op groenten en fruit eindelijk afgeschaft zal worden?

Voorzitter,

In dit huis is ook een meerderheid om de pechgeneratie studenten schadeloos te stellen voor wat destijds het sociaal leenstelsel genoemd werd. Kunnen die studenten en oud-studenten eindelijk verlost worden van de schulden waarin ze buiten hun schuld terecht gekomen zijn. Is de politiek eindelijk bereid om verantwoordelijkheid te nemen voor de zelfgemaakte fouten? Wat wil het kabinet doen om de pechgeneratie te helpen hun schuldenlast te verlichten en de mogelijkheid te bieden wel een hypotheek aan te gaan, zoals ook de generaties studenten die voor en na hen kwamen zouden kunnen overwegen zonder de molensteen van de studieschuld om hun nek? Heeft Prinsjesdag ook voor de pechgeneratie eindelijk iets in petto?

Voorzitter, we kunnen ook in deze voorjaarsnota niet heen om de explosieve kosten om vogelgriep te bestrijden. Kosten voor bestrijding van vogelgriep waren in 2021 €10 miljoen en in 2022 gestegen naar €55 miljoen. Volgens een recent verschenen rapport van de Algemene Rekenkamer lopen organisaties zoals de NVWA tegen de grenzen aan van hun vermogen om dierziekten te bestrijden. We zijn nog niet bekomen van de gevolgen van Covid-19, of er staat al een nieuwe pandemische dreiging voor de deur. Vogelgriep duikt nu al steeds vaker op in zoogdieren en als het muteert in een van mens tot mens besmettelijke variant zullen de gevolgen in termen van mortaliteit en economische gevolgen niet te overzien zijn. Hoe is het mogelijk dat we met de kennis van nu nog steeds toestaan dat kippen en varkens op hetzelfde bedrijf gehouden worden terwijl we weten dat we daarmee kweekvijvers voor een nieuwe pandemie met een gemuteerd virus creëren. Is het kabinet bereid dit soort gemengde veehouderijen te verbieden, in het belang van de volksgezondheid? Graag een reactie, ik overweeg een motie op dit punt.

Voorzitter, de beperkte spreektijd dwingt ons keuzes te maken, om die reden moeten we in vogelvlucht door de voorjaarsnota. De energie- en mobiliteitscrisis dwingt ons tot heldere keuzes voor meer en beter openbaar vervoer en minder autoverkeer.

De hoge kosten van het OV kunnen gedempt worden door de BTW af te schaffen op OV-kaartjes. Zo’n maatregel zou makkelijk gedekt kunnen worden uit afschaffing van de veel te dure en volstrekt overbodige expatregeling. Is de minister daartoe bereid? Ik overweeg een motie op dit punt.

Voorzitter, tot slot, we hebben te maken met een demissionair kabinet. Wat de Partij voor de Dieren betreft betekent dit dat nieuwe, grootschalige investeringen, zoals in kernenergie, moeten wachten tot de installatie van een nieuw kabinet. Deelt de minister die opvatting?

Ik dank de aanwezige bewindspersonen voor hun aandacht en kijk uit naar de antwoorden.