Bijdrage Koffeman (PvdD) over imple­men­tatie EU-richtlijn voor hernieuwbare energie en garanties van oorsprong


Don't look up!

24 mei 2022

Voorzitter, dank u wel.

Fijn om vandaag voor het eerst met minister Jetten van gedachten te wisselen over dit onderwerp.

U en de andere afgevaardigden hier in de zaal hebben mogelijk de film Don't Look Up gezien. Wie hem niet gezien heeft: ik kan hem van harte aanbevelen. Levensechte satire weliswaar, maar toch, over een astronoom die de wereld waarschuwt voor een komeet die recht op de aarde afkomt en de hele planeet binnen een half jaar zou kunnen vernietigen. De reactie van de politiek in de film is voorspelbaar. "Daar gaan we het nu niet over hebben." "Verkiezingen komen eraan en hier winnen we geen stemmen mee." "Na de verkiezingen zien we wel weer verder." Er ontstaan in de film campagnes met de slogan Don't Look Up, en er zijn burgers en politici die ontkennen dat er überhaupt een komeet aankomt. Zolang je niet omhoogkijkt — de komeet is daar duidelijk te zien — is er niets aan de hand. We weten inmiddels: de film loopt niet goed af. Kort voordat de komeet de aarde vernietigt, verzucht de wetenschapper "En we hadden het zo goed!" Oftewel: wat zonde dat we het met elkaar hebben verpest.

Voorzitter. Wereldwijd maar zeker ook in Nederland zien we een soortgelijke politieke reflex. Ik begrijp hoe lastig het is om in een coalitie niet alleen niet omhoog te kijken, maar bij het rondkijken te moeten zien dat niet iedereen er hetzelfde over denkt. Klimaatverandering wordt door sommige partijen glashard ontkend, of heeft in ieder geval volgens die partijen niks met menselijk handelen te maken. Zo'n vaart zal het allemaal niet lopen en andere zaken gaan net even voor. Intussen verzuren de oceanen, stoot een groot deel van de Amazone meer CO2 uit dan ze opneemt en komen in Afrika miljoenen mensen om van de honger omdat door de verzengende hitte de oogsten mislukken. En daar komt de oorlog in Oekraïne nog bij.

De ironie wil dat wij in het Westen vooralsnog het minst te lijden hebben van klimaatverandering, terwijl de armste delen van de wereld de gevolgen nu al dagelijks aan den lijve ondervinden. In Nederland alleen consumeren wij ieder jaar alsof wij ruim drie aardbollen tot onze beschikking zouden hebben. Dat is onhoudbaar. Volgens klimaatwetenschappers hebben we nog zo'n zeven jaar om het tij te keren. Daarna ontstaat een domino-effect van elkaar versterkende ontwikkelingen. Dat zal niet gebeuren met een grote klap zoals de inslag van een komeet, maar door extreem weer, luchtvervuiling, leeggeviste oceanen en verlies aan biodiversiteit.

Vandaag debatteren wij over de implementatie van de herziene EU-richtlijn uit 2018 en in het bijzonder over de garanties van oorsprong. Het Tweede Kamerdebat daarover vond plaats in december vorig jaar en in de korte tijd tussen dat debat en dit debat, is de wereld er heel anders uit gaan zien. Door de oorlog in Oekraïne is de druk om van het gas af te gaan, acuut geworden. Nu blijkt dat we in Nederland de afgelopen jaren te weinig hebben gedaan om over te stappen op duurzame alternatieven. De paniek is groot. Veel burgers kunnen hun gasrekening niet meer betalen — collega Faber had het daarover — en komen daardoor in grote financiële problemen. Dat brengt een deel van hen tot de keuze om dan maar een goedkope maar zeer vervuilende houtkachel aan te schaffen. Dat zijn zorgwekkende ontwikkelingen.

Ook het kabinet, dat onder grote druk van de industrielobby, met Shell als grote instigator voorop, volop had ingezet op blauwe waterstof, moet nu van koers veranderen. Want voor die blauwe waterstof is juist het inmiddels schaarse en peperdure aardgas nodig. Follow the Money had daar vorige week een boeiend artikel over. De fossiele industrie was er uitstekend van op de hoogte dat Nederland voorlopig nog lang niet genoeg groene energie zou hebben voor de productie van echt groene waterstof, maar als je waterstof maakt van gas en de CO2-uitstoot daarvan afvangt en opslaat in lege gasvelden onder de Noordzee, CCS, zouden we de ideale oplossing hebben. "Zo hoef je de industrie niet eens haar CO2-uitstoot omlaag te laten brengen", ik hoor het collega Willems van het CDA nog zeggen in 2010, twaalf jaar geleden. Don't Look Up. Het vuil kunnen we onder het tapijt vegen. Dat denken zullen we moeten vervangen door preventie, naar ons idee.

En hoe groen is die groene waterstof nu echt? Groene waterstof kán onderdeel zijn van een effectief klimaatbeleid, maar hoe duurzaam is het wanneer groene waterstof vervolgens wordt ingezet voor vervuilende processen zoals in kunstmestfabrieken, die de transitie naar kringlooplandbouw belemmeren? Graag een reactie van de minister.

Voorzitter. De groenste energie is energie die je niet hoeft op te wekken en die dus ook niet voor uitstoot zorgt. Toch hoefden de grootste CO2-uitstoters van de afgelopen jaren geen cent te betalen aan CO2-heffing. De vervuiler werd vrijgesteld. Tata Steel betaalt helemaal niets. Gebruikers van diesel en stookolie voor commerciële vaart in de binnenwateren betalen niets. Kolen die worden gebruikt voor de opwekking van elektriciteit, kerosine voor internationale vluchten: allemaal vrijgesteld. Want stel je voor dat bedrijven hun vervuilende activiteiten ergens anders zouden voortzetten, waar CO2-uitstoot goedkoper is. Daar gaan onze banen en belastbare inkomens. Uitstellen en vrijstellen, dat zien we keer op keer. Onze hoop is gevestigd op deze minister, dat hij dat tij wil en kan keren. De overheid wil heus wel klimaatbeleid voeren, maar rustig aan, tot we een compromis hebben bereikt tussen partijen met vaak tegengestelde belangen. Dat is een probleem. De belangen van de grote industrie wegen per saldo nog altijd zwaarder dan onze gezondheid, natuur en biodiversiteit en ons klimaat.

Voorzitter. Wat de Partij voor de Dieren betreft, moeten we zo snel mogelijk van het Russische gas af. We willen niet bijdragen aan de oorlogskas van Poetin. Deze week maakte Eurocommissaris Frans Timmermans het voornemen bekend om de gastekorten te compenseren met meer biomassa. Heus, bezwoer hij in de uitzending van de Hofbar vorige week, het gaat echt alleen om resthout en we gaan miljarden bomen bij planten. Dit is greenwashing in optima forma. Iedereen weet dat het verbranden van bomen vervuilender is dan het verbranden van kolen en gas, en iedereen weet ook dat het decennia duurt voordat de CO2 die bij verbranding vrijkomt weer is opgenomen door nieuw gewas. Biomassa draagt bij aan de klimaatverandering en is dus zeker geen geschikte oplossing, zelfs niet voor de transitie.

Voorzitter. Wanneer de EU onduurzame regels aan lidstaten oplegt, moet Nederland daarvan af kunnen wijken. Ik hoop dat de minister in Brussel daarop wil aandringen. Mede daarom is het ook zo belangrijk dat Nederland zelf voor de juiste nationale wet- en regelgeving zorgt. Heeft de minister onderzocht of er mogelijkheden zijn om uitzonderingen te maken voor garanties van oorsprong voor bronnen en dragers die wij in Nederland niet duurzaam achten, zoals biomassa, ofwel is de minister bereid om biomassa uit te sluiten van zulke GvO's? We horen het graag.

Voorzitter. Op dit moment is de CO2-dichtheid 415 deeltjes per miljoen CO2. Dat is ruim het dubbele van de CO2-dichtheid aan het begin van de industriële revolutie. Die cijfers moeten drastisch omlaag. Alleen zo kunnen we de klimaatcrisis oplossen. Met het blijven rondpompen van een gelijkblijvend aantal CO2-deeltjes komen we geen stap verder. Wij denken dat het daarom niet verstandig is om systemen voor garanties van oorsprong te implementeren als we niet de garantie hebben dat die alleen voor duurzame energie worden verstrekt en dat die de CO2 echt doen afnemen. Is de minister het daarmee eens?

Voorzitter. Onlangs verklaarde de EU aardgas en kernenergie tot groene energiebronnen. Wat zijn de gevolgen daarvan voor het GvO-systeem? Het is immers de bedoeling van de EU-richtlijn dat het aandeel duurzame energie toeneemt en het aandeel fossiele energie afneemt. Je wilt dus dat het GvO-systeem tot meer productie van groene energie leidt en tot minder productie van fossiele energie. Wij willen heel graag weten op welke manier de minister daarmee om denkt te gaan en op welke manier duidelijk blijft of het echt groene energie is of niet.

Voorzitter. Dan nog het punt van de fraudegevoeligheid van de GvO's. Dat soort systemen moet waterdicht zijn. Zijn ze dat? Kan de minister dat garanderen? De GvO-systemen dragen niet uit zichzelf bij aan de energietransitie. Ze kunnen zelfs zorgen voor een negatief effect. In de elektriciteitssector zien we nu dat GvO's voor duurzame energie uit het buitenland goedkoop kunnen worden gekocht, bijvoorbeeld uit landen waar een overschot is. Dat neemt in Nederland de prikkel weg om zelf meer duurzame energie te gaan produceren. Dat is precies wat we de afgelopen jaren hebben gezien. Het was overduidelijk dat Nederland zijn duurzame energiedoelen niet zou halen en dus kocht ons land in 2020 een flexibele hoeveelheid duurzame energie uit Denemarken, die voor een enorm bedrag werd ingeboekt in 2021. Collega Faber had het er net ook over. In Nederland is daardoor niet meer duurzame energie opgewekt. Heeft het kabinet voldoende zicht op de risico's ten aanzien van die GvO's als we er niet voor zorgen dat er extra productie van duurzame energie plaatsvindt in Nederland?

Er zijn in Nederland nog veel mogelijkheden om gas te besparen, bijvoorbeeld in de energie-intensieve productie van kunstmest. Als we de energietarieven voor grootverbruikers van gas in de industrie verhogen, wordt het voor die bedrijven aantrekkelijker om te verduurzamen. Zoals gezegd betalen de allergrootste verbruikers van energie op dit moment nog steeds nauwelijks belasting. Dat moet echt veranderen. De tijd van wegkijken is voorbij. We hebben nog zeven jaar om de noodzakelijke doelen te bereiken. Wat gaan we doen om die doelen te halen? Graag een reactie.