Bijdrage Koffeman (PvdD) over fosfaat­rech­ten­stelsel

Voorzitter,

Vandaag spreken we over een tamelijk ingewikkeld stelsel van fosfaatrechten, over het kopen en verkopen, over het leasen en verleasen, het leven van de boer wordt steeds gecompliceerder net als dat van zijn dieren. Lieten we een koe in het verleden grazen in grazige weiden waar ook weidevogels zich zeer thuis voelden, waar de boer een goeie boterham kon verdienen en het agrarisch gezinsbedrijf goeie herinneringen aan heeft. Geen cowmunities met honderden dieren die jaarrond op stal staan en op die manier grazen in voormalig regenwoud, geen oerwoud van steeds weer veranderende regelgeving. Er kwam niets van. Hoewel de melkveehouderij oorzaak is van tal van problemen in ons land zoals stikstof, fijnstof, broeikasgassen, fosfaatproblemen, natuurproblemen, mestproblemen en problemen voor het oppervlaktewater.

Allemaal problemen die verkleind zouden kunnen worden met een verkleining van het aantal dieren in ons meest veedichte land ter wereld, maar die keer op keer tegemoet getreden worden met symptoombestijding. Luchtwassers, emissie-arme stalvloeren, ook wel tovervloeren genoemd, en een eiwitarm voerspoor dat de emissies zou moeten beperken.

Koeien moeten steeds meer melk leveren en raken steeds sneller letterlijk opgebrand. Koeien zouden makkelijk 20 jaar oud kunnen worden, maar gaan na 4 jaar naar de slacht nadat ze viermaal kunstmatig drachtig zijn gemaakt en hun kalfje direct na de geboorte kwijtraken omdat hun melk een andere bestemming moet krijgen. Hun moedermelk wordt verkocht voor 3 dubbeltjes per liter. En intussen stapelen de problemen zich op en raken duurzame oplossingen steeds verder buiten beeld. Mag ik u meenemen naar de voorspelde problemen die voortvloeien uit het aangepaste voerspoor.

Siert Jan Boersema, dierenarts bij dierenkliniek de Rijp geeft aan dat de koeien als gevolg van de symptoombestrijding lijden aan fosfortekorten, tobben met hun gezondheid, met kreupelheid en melkziekte, soms met dramatische gevolgen zoals afvoer of sterfte. Een combinatie van centraal vastgestelde bemestingsnormen, droge zomers en een beperkt fosforgehalte in ruwvoer en krachtvoer met fosfortekorten voor de dieren tot gevolg. Deskundigen spreken van een neerwaartse spiraal als gevolg van overheidsmaatregelen. Folkert Postma, dierenarts bij dierenkliniek Wolvega zag in twee jaar dertig koeien afgevoerd worden met botbreuken en peesbeschadigingen als gevolg van een hoge melkproductie en het daarmee gepaard gaande verlies van fosfaat en daarmee samenhangende gezondheidsproblemen.

Gecompliceerde regelgeving heeft meer oog voor Europese regelgeving, derogatie en het terugdringen van normoverschrijdende , grensoverschrijdende bedrijfsvoering, maar doet boeren en dieren ernstig tekort.

Ik spreek vanuit mijn beroep met enige regelmaat met melkveehouders en hoor daar keer op keer dat ze radeloos worden van steeds hogere investeringen die uit de regelgeving voortvloeit. Het aantal melkveehouders dat kiest voor verkoop van het bedrijf en daaropvolgende emigratie stijgt explosief. Volgens recente gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek zal het aantal melkveehouders in de komende 10 jaar met 30% dalen, overigens zonder dat het aantal dieren daarmee substantieel zal dalen.

Dat, voorzitter maakt het zo wrang dat de aangepaste systematiek die we vandaag bespreken , niet gericht is op verbetering van de situatie maar op business as usual, zelfs als we weten dat we geen tijd hebben om echte maatregelen uit te stellen en zelfs als we weten dat procrastinatie op het gebied van echte maatregelen een kostbare vergissing is.

De reconstructie van Martin Kuiper en Rik Rutten in NRC van gister was een veelzeggend inkijkje over hoe de nieuwe bestuurscultuur inwerkt op de stikstofaanpak, of liever gezegd, daar omheen werkt. Iedereen wist dat de stikstofaanpak in het coalitieakkoord bij lange na niet toereikend zou zijn om de noodzakelijke doelstellingen te bereiken. Het voert voor dit debat te ver om dat uitvoerig te bespreken, maar de bottom line is: we doen niet wat nodig is, we schuiven met doelstellingen, maatregelen en budgetten, omdat het onmogelijk lijkt om met coalitiepartners met tegengestelde belangen en opvattingen tot een vergelijk te komen en laten de problemen zoals ze zijn.

Business as usual, het spreekwoordelijke herrangschikken van de stoelen aan het dek van de Titanic. Het lost niks op, maar het houdt je van de straat. Dat, voorzitter, roept vragen op waarover we het tijdens dit debat moeten hebben, en die idealiter eindelijk tot klaarheid gebracht zouden moeten worden.

Voorzitter, terug naar de fosfaatrechten en de handel daarin. Eerste vraag die gesteld zou moeten worden: Is het verstandig om een zo complex en moeilijk handhaafbaar systeem op te tuigen in een sector die onder grote druk staat en zeer fraudegevoelig is. De Identificatie en registratie fraude uit 2018 ligt nog vers in het geheugen en hing nauw samen met het fosfaatreductiestelsel. Er werden 140 processen verbaal opgemaakt door een zeer onderbezette en overbelaste NVWA. In het voorliggende wetsvoorstel, dat tot stand kwam na een vernietigende uitspraak van het College van beroep voor het bedrijfsleven, is andermaal sprake van een vrijwel onontwarbare puzzel van vleeskoeien, melkkoeien, zoogkoeien, koeien die bedoeld zijn kalfjes te krijgen, kortom alle risico op verwarring en mogelijke fraude.

Tijdelijke fosfaatleasecontracten die al dan niet afgeroomd mogen worden, het biedt de schijn van exactheid, maar biedt geen enkele oplossing voor de problemen van de natuur die samenhangen met de fosfaatrechten, met de problemen met het oppervlaktewater, met de uitstoot van stikstof en broeikasgassen. De minister heeft ons in de schriftelijke vragenronde laten weten dat de regeling geen effect zal hebben op het aantal dieren, geen effect op de kwaliteit van de natuur, geen effect op de grote uitdagingen waar juist dit kabinet op dit moment voor staat en waarvan we mogen verwachten dat ze eindelijk opgelost zullen worden en niet nog langer doorgeschoven.

Het artikel in NRC van gister over de wankelmoedige omgang met het stikstofprobleem. Kan de minister aangeven waarom in het kader van deze wet niets gedaan is om de reikwijdte ook van invloed te laten zijn op het aantal dieren dat gehouden wordt en op de staat van instandhouding van de natuur rond de betrokken bedrijven? Kan de minister aangeven hoe een gebrekkige handhavingscapaciteit klaarheid kan brengen in een complex en fraudegevoelig stelsel van verrekening?

Voorzitter, de Programmatische Aanpak Stikstof ligt nog vers in het geheugen. Toen mijn collega Esther Ouwehand in de Tweede Kamer tijdens het debat opmerkte dat de PAS nooit stand zou kunnen houden bij de rechter, zei een van de architecten van de Pas, Ger Koopmans van het CDA (ik citeer): “nou, dan hebben onze ondernemers er toch maar mooi een aantal jaren van geprofiteerd. Dat, voorzitter, is exact het kortetermijndenken dat ons in de huidige problemen heeft gebracht. Door het kortstondige genoegen van ondernemers “die er toch maar mooi een paar jaar van geprofiteerd hebben” , ligt nu de bouw stil en zijn er tal van problemen die voorkomen hadden kunnen worden.

Voorzitter, hoe ziet de minister het feit dat boeren nu weer diep in de fosfaatboekhouding moeten duiken en zodra ze net aan die systematiek gewend zijn te horen gaan krijgen dat er andere opgaves te vervullen zijn op het gebied van stikstof, fijnstof, uitkoop, broeikasgassen, falende technische maatregelen, derogatie die onder druk staat, natuurdoelstellingen en verkleining van het aantal dieren, dierenwelzijnsopgaven, een eindelijk gehandhaafd verbod op het naar het slachthuis transporteren van hoogdrachtige dieren, kortom, waarom worden de problemen niet integraal aangepakt maar alleen in termen van salamipolitiek ten koste van boeren en dieren?

Kan de minister hier en nu een tipje van de sluier oplichten in welke richting het kabinet eindelijk de stikstofproblemen wil gaan oplossen, hoe het kabinet de natuurdoelstellingen wil gaan behalen, hoe het kabinet het aantal dieren in de Nederlandse veehouderij wil gaan verminderen en aan welk aantal we als einddoel moeten denken, mogen denken? Hoe het kabinet nieuw perspectief gaat bieden aan agrarische gezinsbedrijven waarvan er nu 6-7 per dag stoppen door gebrek aan perspectief? Hoe het kabinet de lasten van stikstof, broeikasgassen , fijnstof en natuuropgaven wil gaan verdelen over de verschillende sectoren? Hoe het kabinet kringlooplandbouw wil gaan realiseren terwijl er nog steeds grote hoeveelheden krachtvoer worden geimporteerd uit voormalig regenwoud? Of het kabinet van mening is dat Nederland de slager en de melkboer van de wereld kan blijven, terwijl we zien dat het productiesysteem vastloopt omdat we zwaar belast worden met milieu- en natuurproblemen die in combinatie met de huidige bedrijfsvoering onhoudbaar zijn? Kan de minister aangeven op welke wijze hij sanering van het aantal dieren in de veehouderij wil laten samenvallen met het verkleinen van pandemische risico’s die virologen als Thijs Kuiken en Marion Koopmans zien in samenhang met de veehouderij? Welk percentage van de productie van dierlijke producten zou wat de minister betreft voor binnenlands gebruik moeten zijn en wel percentage voor export? We hoeven geen cijfers achter de komma te horen, maar een streefpercentage zou toch heel welkom zijn in het kader van regeren is vooruitzien.

Maar de meest prangende vraag van vandaag, voorzitter, is wat mij betreft de vraag wanneer het kabinet komt met een integrale aanpak waar boeren en burgers van in beweging komen en dan heb ik het over een beweging de goede kant uit voor wat betreft verkiezingsbeloftes en beleidsdoelstellingen. Wanneer gaat het kabinet openlijk kritiek geven in Brussel op het feit dat er in de veehouderij wordt gestuurd op remmen en gasgeven tegelijk? De Green Deal die veelbelovend is op het gebied van de eiwittransitie, maar die tegelijk keihard wordt afgeremd met subsidies voor de promotie van vlees en zuivel als ook voor burgers onbegrijpelijke contradicties. Voorzitter, we mogen de fosfaatboekhouding niet de bliksemafleider laten zijn van echt beleid dat ziet op het behalen van echte afrekenbare doelen die niet leiden tot stilstand in de doelen die we onszelf en elkaar gesteld hebben, maar tot het direct behalen van doelen na een periode van eindeloos uitstel. Geen toekomstmuziek waar we ooit nog weleens over zullen spreken, maar realistische doelen die we nu ter hand kunnen nemen. Voorzitter, ik zie uit naar de beantwoording van onze vragen door de minister.

Dank u wel.