Bijdrage Niko Koffeman (PvdD) Algemene Finan­ciële Beschou­wingen 2020

Algemene Financiële Beschouwingen 2020

Voorzitter, nooit eerder in de geschiedenis is er in de aanloop naar de verkiezingen zoveel geld uitgegeven, en nooit eerder heeft dat zo weinig gekost. Nu lenen is geld verdienen is een claim die voor het eerst waargemaakt kan worden. Er is dus een perverse prikkel om komende generaties met grote schulden op te zadelen, maar niet ontkend kan worden dat er ook noodzaak is om steunmaatregelen te treffen. Nu geen maatregelen treffen kan leiden tot grotere vervolgschade. Wie nu weinig doet aan het bestrijden van zoönosen kan voor de toekomst nog veel groter onheil over zich afroepen en wie nu onvoldoende doet om klimaatverandering te bestrijden, krijgt straks de rekening gepresenteerd die veel hoger is dan het nu nemen van preventieve maatregelen. Maar voorzitter, dat maakt het des te opmerkelijker dat vooral de grootste vervuilers de duurste cadeaus in hun schoen aantreffen. We trekken onszelf aan onze haren uit het moeras, maar begeven onszelf tegelijk in levensgevaarlijk drijfzand.
Voorzitter, minister Hoekstra spreekt over zwarte zwanen. Alsof deze coronacrisis iets eenmaligs en unieks zou zijn. Maar, voorzitter, De Verenigde Naties, de WHO en tal van wetenschappers waarschuwen al jaren dat een pandemie op uitbreken stond. De oorzaken waren duidelijk: ontbossing, klimaatverandering, handel in wilde dieren en natuurlijk de bio-industrie. Het is te makkelijk om te wijzen naar de andere kant van de wereld en wat ze daar doen. Onze bio-industrie is een tikkende tijdbom. Er is geen land ter wereld dat per vierkante meter zo veel dieren in stallen heeft opgesloten als Nederland. Een reservoir van virussen en een kweekvijver voor nieuwe virussen. Het is geen toeval dat de Q-koorts en de eerste gevallen van corona in nertsenfokkerijen in ons land ontstonden.

Corona markeert een kantelpunt dat met geen vaccin te bestrijden valt. Maar het kabinet doet alsof we hier gewoon even doorheen moeten.

Er komt een Groeifonds van 20 miljard euro, dat moet zorgen voor groei van verdienmodellen met projecten die het “klimaat niet mogen schaden”. Waarom koos het kabinet niet voor een Groenfonds, groen herstelvermogen? Waarom 4 miljard voor de Baangerelateerde Investeringskorting (BIK)? Terwijl we met een soortgelijk investeringsfonds in het verleden alleen maar slechte ervaringen hadden? Graag een reactie.

We zien een crisisbegroting zonder de radicale koerswijziging die nodig is volgens tal van adviesorganen van de regering. Nederland moet niet denken dat ‘duurzaam’ een extra last of kostenpost is, stelden zij. Toch is dat precies wat het kabinet doet. Ons land hobbelt achteraan met plannen om de economie groener op te bouwen na corona, in tegenstelling tot onze Europese buren.

Voorzitter, naast de zwarte zwaan van minister Hoekstra heeft hij iets met de witte zwaan, KLM blijkt het lievelingetje dat hoe dan ook gesteund moet worden. De Nederlandse staat kocht vorig jaar via de aankoop van 744 miljoen euro aandelen een rechtstreeks belang in Air France-KLM. De aandelen werden in het diepste geheim gekocht en het parlement werd bewust niet geraadpleegd. De Algemene Rekenkamer was hier – terecht - zeer kritisch over.

Toen kwam corona en zat KLM letterlijk aan de grond. De waarde van de aandelen is inmiddels verdampt. In plaats van deze crisis aan te grijpen om de vervuiling in de luchtvaartbranche aan te pakken, koos het kabinet voor een gigantisch steunpakket waar wel nog over onderhandeld moest worden. Een goede onderhandelaar houdt de kaarten voor de borst en laat zich niet voor voldongen feiten stellen, maar de minister deed precies het omgekeerde. De staat steunt KLM nu met 3,4 miljard euro en draagt 93 procent van het risico van de steunoperatie; de banken nemen de rest op zich.

Kan de minister aangeven wat er in een vrije markt mis geweest zou zijn als KLM economisch gezien een onzachte landing had gemaakt en zonder de bestaande schulden en verplichtingen in afgeslankte vorm met steun van de overheid een doorstart had gemaakt? Graag een reactie, nu de minister toch al open kaart speelde in het conservatieve scenario.

Voorzitter, het was al onverantwoord dat luchtmaatschappijen mochten blijven vliegen van en naar coronabrandhaarden, en geen rekening hoefden te houden met de 1,5 meter regel. Dat deze zwaar vervuilende sector zoveel steun krijgt, is niet uit te leggen aan de belastingbetaler. Zeker niet als die zelf ook in financiële problemen verkeert door de coronacrisis. Waarom zou je KLM miljardensteun geven terwijl je de cultuursector laat crashen? Graag een reactie.

Een andere sector die met disproportioneel veel geld in de benen wordt gehouden, is de nertsenfokkerij. Nertsenfokkers hebben jarenlang miljoenen verdiend met hun business. Meerdere nertsenfokkers zijn multimiljonair. Sinds 2013 weten zij dat hun bedrijf uiterlijk per 1 januari 2024 gesloten moet zijn. Tijd genoeg dus voor omscholing of een andere carrièrekeuze, zoals voor andere werknemers en ondernemers geldt bij het wegvallen van hun markt.

We zijn het eerste land waar het virus oversprong van nerts op mens. Inmiddels zijn op 69 van de 128 bedrijven besmettingen geconstateerd en zijn die nertsen vergast. Waterdieren die minutenlang hun adem inhouden waardoor sprake is van een enorme doodsstrijd.

Voorzitter, inmiddels is besloten dat de laatste hokken leeg moeten zijn in maart 2021. Ieder bedrijf dat sluit krijgt een gouden handdruk mee van gemiddeld 1,5 miljoen euro, vaak nog bovenop de NOW-regeling. Sommige fokkers bezitten meerdere fokkerijen en krijgen dus een veelvoud van die 1,5 miljoen. Hiermee kunnen ze andere dieren gaan houden of hun fokkerij voortzetten in het buitenland. Het kabinet noemt dat een ‘fatsoenlijke stoppersregeling’. Fatsoen laat zich aflezen aan de wijze waarop een land met z’n dieren omgaat, zei Gandhi al, ik denk niet dat hij aan deze stoppersregeling voor deze sector dacht.

In Denemarken worden uit voorzorg alle 17 miljoen nertsen gedood, uit vrees voor een mutatie die het virus mogelijk immuun maakt voor een corona-vaccin. Zo niet in Nederland. Hier mogen de resterende nertsenfokkerijen gewoon doordraaien, terwijl horeca, bioscopen en zwembaden de afgelopen twee weken per direct dicht moesten om de coronabesmettingscijfers naar beneden te krijgen. Terwijl zij helemaal geen brandhaarden voor corona zíjn. En het wordt nog gekker, want zelfs al zou de minister van Landbouw nu acuut de nertsenfokkerijen willen sluiten, dan is daar geen wettelijke basis voor. Waarom is dat dan niet geregeld in de coronawet, een wet die nota bene geënt is op dierziekten? Graag een reactie, ik overweeg een motie op dit punt.

Voorzitter, wanneer gaat de vervuiler betalen? Gemotiveerde burgers doen er alles aan om hun ecologische voetafdruk te verkleinen, bv door vaker plantaardig te eten, de fiets te pakken, minder te vliegen. Fantastisch natuurlijk, maar hoe zit het met de vervuilende industrie? De CO2-uitstoot van de Nederlandse burgers valt in het niet bij bij de CO2-uitstoot van de 12 grootste vervuilende industrieën van Nederland, met Tata Steel, Shell en Chemelot aan kop.

Deze 12 zijn verantwoordelijk voor bijna een kwart van onze totale CO2-uitstoot. Eindelijk komt het kabinet nu met een CO2-heffing, zoals ook is afgesproken in het Klimaatakkoord. Maar het gaat om een afgezwakte variant. En de heffing zal alleen gelden voor de industrie. Andere grote vervuilers, zoals elektriciteit, mobiliteit, landbouw en gebouwde omgeving, ontspringen de dans opnieuw. Waarom, voorzitter? Graag een reactie.

En, er ook hier zit weer een kadootje verstopt. Want de eerste jaren krijgen vervuilende bedrijven zoveel gratis rechten om CO₂ uit te stoten, dat ze helemaal niets hoeven te doen. Pas vanaf 2025 moeten ze echt gaan betalen. Het kabinet wil voorzichtig beginnen, ‘gezien de onzekere economische ontwikkeling van de komende jaren.’

Het gaat hier om industrieën die al jarenlang dividend- en inkomstenbelasting ontduiken, die onze lucht- en waterkwaliteit verontreinigen, verantwoordelijk zijn voor geluidsoverlast en in het buitenland mensenrechten schenden. Bedrijven die jaar na jaar miljoenen winst maken. Maar nu er van hen een bijdrage wordt gevraagd, geven ze niet thuis. Hoe kan het kabinet daarin meegaan, graag een reactie.

Voorzitter, op 30 oktober rapporteerde het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) dat we niet op koers liggen om in 2030 49% van de CO2-uitstoot te hebben verminderd. We koersen af op een schamele 34%. Ver verwijderd van de aangescherpte internationale doelstelling van 55% ipv 49%.

Ook het door Urgenda via de rechter afgedwongen doel om vanaf dit jaar 25 procent minder CO2-uitstoot te hebben, wordt – ondanks de coronalockdown - niet gehaald.

Minister Wiebes blijft bovendien vasthouden aan het verstoken van houtige biomassa als verantwoorde energiebron. CO2-neutraal op papier, maar in werkelijkheid nog veel vervuilender dan steenkolen en aardgas. Helemaal niet duurzaam dus.

Voorzitter, het probleem met deze Miljoenennota en het beleid van de afgelopen decennia, is dat we de werkelijkheid hebben gereduceerd tot een louter financiële werkelijkheid. Daarbij zijn ons welzijn, onze gezondheid, maar ook de natuur uit het oog verloren. Geld als enige graadmeter. Alsof dieren en natuur geen onschatbare waarde zouden hebben van zichzelf, los van hun nut voor de mens.

Voorzitter, juist nu zou niet voortdurende groei van het bruto nationaal product, maar ons welzijn voorop moeten staan.

Laten we leren van deze crisis en een transitie in gang zetten die uitzicht biedt op een gelukkig en gezond leven voor komende generaties, zonder onbeheersbare pandemische dreigingen.

Voorzitter, het is tijd voor een Plan B. Want we hebben geen Planeet B.

Dank u wel!