Opinie: Wat zal Samsom doen met de senaat?

Na 108 jaar zou de Eerste Kamer best weer eens ontbonden kunnen worden

Er heerst veel onduidelijkheid over de mogelijke gevolgen van een regeringscoalitie die niet kan rekenen op een meerderheid in de Eerste Kamer. Hoewel de voorzitter van de Eerste Kamer in een gesprek met informateur Kamp aangaf dat de senaat niet als een politiek orgaan zou functioneren, werd daar vanuit de PvdA, beoogd coalitiepartner, de wet van Noten tegenin gebracht:

“Een fractie in de Eerste Kamer zal een regering nooit aan een meerderheid helpen als haar partijgenoten in de Tweede Kamer tegen het betreffende wetsvoorstel hebben gestemd.”

Ook de beoogd premier lijkt de Eerste Kamer wel degelijk als een politiek orgaan te beschouwen, getuige zijn maximale inspanning vorig jaar om het Zeeuwse Statenlid Johan Robesin tot zodanig stemgedrag te bewegen dat CDA, VVD, PVV en SGP een meerderheid in de senaat zouden behalen.

Weinigen weten op grond van welke beloftes, maar die toen geslaagde missie, kan nu de vorming van een nieuw kabinet ernstig bemoeilijken.

De coalitie/gedoogpartijen van toen hebben nu samen in de Tweede Kamer slechts 72 zetels en weinig lust en kans om een minderheidscoalitie te vormen. Maar omdat ze een blokkerende meerderheid in de Eerste Kamer kunnen vormen voor bijvoorbeeld een regenboogcoalitie van PvdA, SP, D66, ChristenUnie, GroenLinks en Partij voor de Dieren (76 zetels), doet hun positie er alleszins toe met het oog op de formatie.

Samen met OSF en 50+ zou een regenboogcoalitie in de huidige Eerste Kamer slechts één zetel tekort komen voor een meerderheid.

In 1904 deed zich een soortgelijke situatie voor van een blokkerende meerderheid in de Eerste Kamer. De wijziging van de Hoger Onderwijswet werd toen in de Tweede kamer aangenomen, maar in de Eerste Kamer afgewezen. Omdat inmiddels de stemverhoudingen in de Provinciale Staten gewijzigd waren -er was sprake van gefaseerde verkiezingen voor Provinciale Staten bij een alternerende 9-jarige zittingsduur van leden van de Eerste kamer- besloot het kabinet Kuyper op 19 juli 1904, 5 dagen nadat de wijziging van de Hoger Onderwijswet verworpen was, tot ontbinding van de Eerste Kamer.

Op 3 augustus werd een nieuwe Eerste Kamer gekozen die inderdaad anders van samenstelling was en de verhoudingen tussen Tweede en Eerste Kamer meer met elkaar in overeenstemming bracht.

Nadien is er nooit meer sprake geweest van tussentijdse ontbinding van de Eerste Kamer wegens een politiek conflict, omdat er geen uitzicht bestond op een andere politieke samenstelling van de Eerste Kamer bij een gelijkblijvende samenstelling van Provinciale staten.

Inmiddels doet zich de unieke situatie voor dat er wel reëel uitzicht op een gewijzigde uitslag van tussentijdse verkiezingen voor de Eerste Kamer zou zijn, mocht het kabinet vinden dat er sprake is van een onwerkbare verhouding tussen Tweede en Eerste Kamer.

Allereerst is ruim 10 procent van de PVV Statenleden afgesplitst, waarvan meer dan de helft in Noord-Holland, samen al goed voor meer dan 2 senaatszetels.

Van Robesin valt zeer te betwijfelen of hij nogmaals op de PVV zou stemmen, nu de Hedwigepolder tegen zijn vurige wens alsnog onder water gaat.

Het D66-statenlid in Noord-Holland dat met een blauwe pen stemde, waardoor zijn stem ongeldig werd en zijn partij een zetel in de Eerste kamer misliep, zal die fout niet makkelijk nogmaals maken.

Vorige week liep een Statenlid van GroenLinks over naar D66, waarmee de stemverhouding nog meer zou veranderen en de samenwerking tussen OSF en 50+ lijkt bij tussentijdse verkiezingen ook anders uit te kunnen pakken dan in 2011 het geval was. Kortom, ook al is niet exact te voorspellen hoe de nieuwe Eerste Kamer er na tussentijdse ontbinding uit zou komen te zien, vast staat dat het onwaarschijnlijk is dat de uitslag hetzelfde zou zijn als op 7 juni 2011 het geval zou zijn.

Mocht Diederik Samsom dus merken dat de synergie van water en vuur tussen PvdA en VVD niet werkt, laat hij zich dan niet verplicht voelen het CDA bij een nieuwe formatiepoging te betrekken vanwege de dreiging van een blokkerende meerderheid in de senaat. Premier Samsom zou hetzelfde kunnen overwegen als premier Kuyper in 1904 deed, de Eerste Kamer tussentijds ontbinden. Er staat inmiddels meer op het spel dan alleen het hoger onderwijs.

Niko Koffeman, lid van de Eerste kamer voor de Partij voor de Dieren.