Opinie: Groningen is overal

Geld is al jaren belangrijker dan Groningers. Blijkt uit de conceptversie van het rapport van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid over het gaswinningsbeleid. Het is geen conclusie die op zichzelf staat. Geld is op tal van terreinen zozeer maatgevend geworden, dat beleidsmakers verblind lijken voor de negatieve effecten die met het verdienen ervan samen gaan.

Het Bruto Binnenlands Product meet alles behalve dat wat het leven de moeite waard maakt. De speech uit 1968 waarin Robert Kennedy pleitte voor de ontwikkeling van nieuwe indicatoren voor de staat van de economie is actueler dan ooit. We klampen ons vast aan 0,2% groei als indicator van de stand van de Nederlandse economie. We beleven een welvaartsniveau waarvan onze grootouders niet eens konden dromen, maar tegelijk voelen we dat er sprake is van een ernstig dilemma. We moeten groeien om economische stabiliteit te handhaven, krimp betekent aanwakkerende werkloosheid, dalende huizenprijzen, wankelende financiële instellingen en politieke instabiliteit. Maar tegelijkertijd weten we dat blijvende groei een onmogelijk scenario vormt bij een sterk toenemende wereldbevolking en een dramatische prognose van onze grondstofvoorraad in de komende decennia. Het belangrijkste roesmiddel van onze generatie, aardgas, is bijna op en de verzorgingsstaat die erop gebouwd is, staat op omvallen. Van alle fossiele brandstoffen blijkt dat we onverstandig zijn omgesprongen met zeer beperkte voorraden en ook voor belangrijke bronnen van bestaan zoals fosfaat, vis, schoon water, een stabiel klimaat en een houdbare biodiversiteit geldt dat onze generatie dramatische veranderingen moet verwachten.

Economie als wetenschap van de verdeling van schaarse middelen is in de euforie van de welvaartsmaatschappij vooral de wetenschap van het geld geworden, alsof dat elke vorm van schaarste zou kunnen compenseren of oplossen.

Nu de uitputting van de aarde voelbaar wordt, is het tijd voor noodscenario’s waarin het zekere voor het onzekere genomen wordt. Paul Polman, topman van Unilever stelt dat het te laat is om pessimistisch te zijn, in de komende 40 jaar zal de aarde meer voedsel moeten leveren dan in de afgelopen 8000 jaar het geval is geweest. Het aanjagen van consumptieve bestedingen en bedrijfsinvesteringen kunnen hooguit de symptomen van structurele economische terugval maskeren, omdat ze gebaseerd zijn op een onhoudbare groei- en schuldverslaving van overheden, bedrijfsleven en burgers die niet gedekt kan worden uit bestaande of verwachte voorraden.

Stabiele welvaart verbinden met het concept van ongelimiteerde economische groei, maakt politieke besluitvorming vergelijkbaar met een piramidespel dat slechts kans blijven bestaan bij de gratie van nieuwe inleg.

Nu al onze zorgen en verlangens in geld uitgedrukt worden, zitten we gevangen in een eenzijdige economische logica die onhoudbaar is geworden. Het BNP als enig houvast, zelfs wanneer dat deels is opgebouwd uit zaken waarvan we allemaal minder worden. De vraag wat we ons wel en niet kunnen veroorloven, beantwoorden met de stand van Staat’s financiën, niet met wat moreel acceptabel is.

Dat heeft ertoe geleid dat hoeveel werk er ook gedaan moet worden, we 635.000 mensen geen kans bieden daaraan een betaalde bijdrage te leveren. Dat we overvloedig aanwezige menskracht zwaar belasten, maar tegelijk eindige grondstoffen nog steeds belastingvrij of vrijwel onbelast voor een grijpstuiver aanbieden.

Dat we geen structurele oplossingen bedenken om de kap van het tropisch regenwoud en de uitstoot van broeikasgassen te stoppen, terwijl we weten dat door ons handelen een ijsvrije noordpool ophanden is. Het permafrost in Siberie dat grote hoeveel methaan vasthoudt smelt in een hoger tempo dan gedacht en brengt de klimaatverandering in een zeer onoverzichtelijke stroomversnelling.

Burgers kunnen niet langer afwachten tot de politiek ingrijpt, maar zullen moeten ingrijpen in de politiek nu die zich blijft verliezen in zinloos cijferfetisjisme

Natuurlijk zijn veel kiezers ontvankelijker voor de onrealistische belofte dat alles weer zal goedkomen via economische groei dan voor vermeend doemdenken. Maar er is niet veel fantasie voor nodig om ons te realiseren dat wanneer de benzinemeter op reserve staat, het harder zetten van de radio er niet toe zal leiden dat we nog ver zullen komen.

Er zijn oplossingen te over. Volgens de Universiteit van Minnesota kunnen we 4 miljard mensen extra voeden wanneer we het huidige akkerbouwland niet meer gebruiken voor de productie van veevoer en biobrandstof, maar voor humane consumptie.

Wanneer we onze gebouwen benutten om energie op te wekken in plaats van energie te verspillen, kan dat een wereld van verschil maken. Wanneer we onze glastuinbouw niet tegen bodemprijzen van aardgas voorzien, kunnen zonbeschenen akkers elders weer met succes de concurrentie aangaan. De techniek is er om Nederlandse kassen aan te wenden als energiebron, maar gas leek tot dusver goedkoper dan innovatie.

Wanneer we geld niet meer als belangrijkste richtsnoer gebruiken, maar als het ruilmiddel waarvoor het ooit bedoeld was, en wanneer we geldcreatie niet meer overlaten aan handelsbanken, kan de reële economie weer een kans krijgen.

Wanneer we aandacht voor relaties, een schoon milieu, dierenwelzijn, onderwijs, gezondheid als een belangrijker indicator gaan zien dan de dode letter van het BNP, kunnen we het tij nog keren.

Het zou naïef zijn daar nog langer mee te wachten, en door te rijden op tanende reserves zonder plan voor een houdbare samenleving. Niet alleen Groningen zou zich moeten verzetten, een leefbare samenleving vraagt nu om breed gedragen verzet.

Niko Koffeman, lid Eerste Kamer voor de Partij voor de Dieren.