Bijdrage Prast (PvdD) Algemene Finan­ciële Beschou­wingen (AFB)

Voorzitter. Giorgio Parisi, die begin oktober de Nobelprijs Natuurkunde kreeg voor zijn onderzoek naar complexe systemen, waaronder de planeet, zei tijdens de Pre-COP26 in Rome: "Economische groei en het tegengaan van opwarming van de aarde zijn onverenigbaar. En als we ons blijven richten op het bbp ziet onze toekomst er triest uit." De minister is blij met de economischegroeiverwachting van 3,5% voor volgend jaar, benadrukt het belang van structurele groei en geeft daaraan de komende jaren tientallen belastingmiljarden uit. Heeft Nobelprijswinnaar Parisi het volgens de minister bij het verkeerde eind?

Steun aan private ondernemingen vereist helderheid over het toekomstperspectief. Dat zijn niet mijn woorden maar die van de Algemene Rekenkamer. Ik vraag de minister hoe hij het toekomstperspectief van KLM ziet.

In 2019 kocht de minister met 744 miljoen euro belastinggeld aandelen Air France-KLM. Later gaf hij KLM, in verband met corona, een achtergestelde lening van 1 miljard — dat betekent dat we het geld pas terugkrijgen nadat andere schuldeisers zijn betaald — en een staatsgegarandeerde banklening van 2,4 miljard. Verleden week bleek dat KLM uitstel van het betalen van belastingen heeft gekregen ter waarde van bijna 1,4 miljard euro. Klopt dat laatste, zo vraag ik de minister. Zo ja, tot wanneer heeft KLM uitstel?

De koers is sinds de aankoop gedaald van €12 naar €4, terwijl die van Ryanair zonder steun steeg van €10 naar €18. Lufthansa heeft alle steun terugbetaald. De Rotterdam School of Management vond Air France-KLM al voor corona een slechte belegging, onder andere omdat het bedrijf niet voorbereid is op en niet bestand is tegen CO₂-beprijzing. Ik vraag de minister hoe de miljardensteun zich verhoudt tot zorgvuldige besteding van belastinggeld en tot het klimaatbeleid. Ook vraag ik hoe hij zijn positie als aandeelhouder, die er belang bij heeft om CO₂-beprijzing tegen te houden, verenigt met zijn positie als minister in een kabinet dat zegt het klimaat serieus te nemen. Verder vraag ik de minister naar de bestanddelen en hoogte van de beloning van de KLM-bestuursvoorzitter in 2021.

Nu ik hem dan toch aanspreek in zijn rol van aandeelhouder, hoor ik graag of de minister iets gaat ondernemen nu uit het onderzoek van Global Witness en Profundo blijkt dat ABN AMRO van alle Europese banken de grootste incasseerder is van ontbossingsdividend. Zoals bekend is ontbossing slecht voor het klimaat en vergroot het het zoönoserisico.

Voorzitter. Over van lucht naar land. Het kabinet trekt voor 2022 1,8 miljard euro uit voor autowegen, een stijging van ruim 16%. Tot en met 2026 wordt er meer dan 10 miljard belastinggeld uitgegeven aan het wegennet. Een deel daarvan betreft achterstallig onderhoud. We willen natuurlijk geen instortende bruggen. Maar een groot deel gaat naar uitbreiding van het wegennet, zodat er meer ruimte is voor nieuwe automobilisten en de files korter worden. Maar ov-reizigers doen er volgens het CPB en het ministerie van IenM twee keer zolang over om op hun bestemming te komen als automobilisten, zelfs in de spits. Tegenover de 10 miljard euro aan subsidie voor wegen de komende wegen de komende vijf jaar, staat 2,5 miljard aan het ov. Wil het kabinet autorijden aanmoedigen en ov-reizen ontmoedigen? Graag een antwoord. Ik overweeg een motie in te dienen om de prijsstijging van het ov te schrappen en vraag de minister naar de nettokosten en de milieubaten van een gratis ov-jaarkaart voor alle Nederlanders, uitgaande van een verwachte gedragsverandering.

Voorzitter. Op Prinsjesdag 2020 noemde de minister COVID-19 een zwarte zwaan. Die komt volslagen onverwacht aanvliegen. Het was bijzonder sympathiek dat hij meteen toegaf dat de bedenker van de zwarte zwaan dit heel anders ziet. Die noemde in 2007 een zoönosepandemie juist als voorbeeld van een witte zwaan, omdat die pandemie er zeker zou komen als gevolg van onze focus op groei ten koste van de natuur. COVID-19 is geen exogene schok. Virologen wijzen al decennia op het grote risico van zoönosepandemieën door ontbossing, de afname van de biodiversiteit, intensieve veeteelt en globalisering. Economen hebben gewaarschuwd voor een pandemie en de Wereld Voedsel Organisatie wees in 2013 op een toegenomen pandemierisico door de combinatie van intensieve productie van dierlijk voedsel, meer internationale handel in dierlijke producten en klimaatverandering.

Het wetenschappelijk bureau van de Partij voor de Dieren publiceerde in 2015 een studie waarin de Nederlandse wiskundige, bioloog en hoogleraar Duurzame Ontwikkeling Pim Martens schreef dat het niet de vraag is óf er een zoönosepandemie komt, maar wanneer. Hij waarschuwde ook voor de verspreiding, door de opwarming van de aarde, van tropische ziekten naar Europa. Iets waar onlangs Ernst Kuipers ook op wees. Knokkelkoorts heeft Italië al bereikt. Dat is vlakbij. Wat doet het kabinet hiermee?

Dit jaar kwam de minister op Prinsjesdag met een blijde boodschap: doordat we elkaar en noodlijdende bedrijven steunden, zijn er meer vacatures dan werklozen. Wat overigens de vraag opwerpt waarom de regering miljarden uitgeeft om de werkgelegenheid te bevorderen. Verder bleef het aantal faillissementen historisch laag — wat taalkundig gezien een contradictio in terminis is — en groeit de economie. En dan zeg ik daarbij "en dus de klimaatschade". Tegelijkertijd benadrukt de minister dat economische cijfers niet altijd iets zeggen over de individuele levens van mensen en dat het oude normaal niet voor iedereen terug is. Dit moest ik echt even op mij laten inwerken. Een oversterfte van 25.000 mensenlevens in ruim anderhalf jaar. Dat is meer dan alle naoorlogse rampen bij elkaar opgeteld. Maar deze cijfers noemt de minister niet en die ben ik ook niet in het blauwe boekje tegengekomen. En denkt de minister nu echt dat het oude normaal terug is?

De Verenigde Naties noemen de toegenomen consumptie van dierlijk eiwit en de intensivering van de landbouw als belangrijkste risicofactoren voor pandemische zoönosen en schrijven dat regeringen moeten inzetten op het voorkomen van nieuwe zoönosen. Waarom zet het kabinet dan niet vol in op zoönosepreventie? Behalve aan virussen denk ik ook aan antibioticaresistentie. De PvdD pleit er al jaren voor om de consumptie van vlees en zuivel ook om die reden te ontmoedigen. Waarom ontbreken een vleestaks en een zuiveltaks in de plannen? De minister denkt toch niet nog een keer te kunnen wegkomen met het zwartezwaanexcuus?

Dan nu de zorg. We kennen al decennia het probleem van het personeelstekort. Corona onderstreept nogmaals het belang van het zorgberoep en de verantwoordelijkheden die dat met zich meebrengt. Het kabinet trekt miljarden uit voor het creëren van werkgelegenheidsgroei in andere sectoren, wat al verbazing wekt gezien de gespannen arbeidsmarkt en de relatie tussen groei en planeet, en mijn vraag is: het creëren van werkgelegenheid elders verkleint toch het potentiële nieuwe aanbod van zorgpersoneel? Graag een reactie van de minister.

Er zijn meer mogelijkheden om zieken te behandelen en te genezen. Mensen leven steeds langer. Dat is mooi, want gezondheid is volgens onderzoek van het CBS het allerbelangrijkste voor het gelukgevoel van de Nederlander. Des te triester is het dat door het tekort aan operatiekamers en personeel honderdduizenden operaties zijn en worden uitgesteld, resulterend in individueel leed en soms onomkeerbare gevolgen. Duitsland heeft 48 ic-bedden per 100.000 inwoners, België 14 en Nederland 6,5. Het kabinet koerst op verdere rantsoenering, inclusief het nee zeggen tegen bewezen effectieve behandelingen, zo lees ik het in de Miljoenennota. Klopt dat, vraag ik de minister. En hoe verhoudt zich dat dan tot de miljardensteun aan het bedrijfsleven?

Een groot deel van de ziektelast komt door een ongezonde leefstijl. Die laatste brengt veel geld in het laatje bij de voedingsindustrie. Mijn fractie bepleit daarom een hogere belasting op snoep, snacks en frisdrank. Zo'n beleid is altijd prijs. Als mensen hun gedrag veranderen, is de preventie effectief. Doen ze dat niet, zijn er meer belastinginkomsten om de zorg mee te betalen. Waarom doet het kabinet dit niet?

Ik rond af. Mensen laten zich niet blijvend bij de neus nemen. Volgens een recente peiling van Kantar denkt maar 13% van de Nederlanders dat het de regering menens is met de inzet voor milieu en klimaat. Tegelijkertijd zeggen mensen bereid te zijn tot offers, want driekwart is voorstander van meer bindend ingrijpen ter voorkoming van een klimaatramp. Het kabinet presenteert een begroting gericht op economische groei, en blijft grootvervuilers subsidiëren. De conclusie van de Partij voor de Dieren is dat het kabinet geen les heeft getrokken uit de pandemie en dat het kabinet geen verantwoordelijkheid neemt voor welzijn, nu en in de toekomst.

Ik kijk uit naar de antwoorden van de minister op mijn zestien vragen.