Bijdrage Prast Algemene Europese Beschou­wingen 2022

Dank, voorzitter. Europa werd in 2008 overvallen door een financiële crisis. Eerst moest worden gered wat er te redden viel, daarna werd het tijd voor diagnose en therapie. Europa paste de regelgeving aan om de kans op herhaling te verkleinen. Er werd een gemeenschappelijk resolutiemechanisme ontwikkeld. Daarin is geregeld dat wie profiteert als het goed gaat, moet meebetalen als het misgaat. Een afwikkelingsmechanisme moet voorkomen dat het falen van een systeembank de hele economie meetrekt. Rekeninghouders krijgen bescherming tot €100.000.

Hoe anders was het toen Europa overvallen werd door een zoönosepandemie? Het duurde lang voordat erkend werd dat het een pandemie was. Nederland wees met de vinger naar Italië. Ieder land had zijn eigen strategie, zodat Nederlanders konden feesten in België terwijl alles hier op slot ging en Limburg werd overspoeld door Duitse kooptoeristen toen wij de touwtjes lieten vieren. Coördinatie ontbrak. Ligt er in Europa een blauwdruk klaar voor een gecoördineerde aanpak van een toekomstige zoönosepandemie, vraag ik de minister.

Er zijn alleen al in Europa door COVID-19 2 miljoen doden te betreuren. De emotionele schade onder zorgpersoneel is groot. Dat heeft dag en nacht moeten werken en soms moeten kiezen wie wel en wie niet mocht overleven. De staatsschuld is toegenomen met 100 miljard, een last voor volgende generaties. En toch zie ik geen ambitie om een volgende pandemie te voorkomen. De oorzaken en risicofactoren zijn bekend: intensieve veeteelt, ontbossing, globalisering. Door de temperatuurstijging komen steeds meer tropische ziekteverwekkers Europa binnen. Inmiddels is driekwart van de infectieziekten afkomstig uit het dierenrijk, met name als gevolg van ons gedrag. Vogelgriep en Afrikaanse varkenspest zijn de jongste voorbeelden, die niet los gezien kunnen worden van hoe we met dieren omgaan. De massa aan zoogdieren op aarde bestaat inmiddels uit 34% mensen, 62% dieren in de veehouderij en 4% in het wild levende dieren. Van alle vogels leeft nog maar 30% in het wild en de rest leeft in de pluimveehouderij. Je kunt aanvoelen dat dit bij ongewijzigd beleid tot enorme problemen gaat leiden waarvan covid slechts een voorproefje was. Ik vraag de minister wat Europa doet om de oorzaken van een zoönosepandemie aan te pakken en wat we aan preventie doen, nu we veel weten over de verspreiding van zoönosen.

Voorzitter. Europa is aan het groenwassen. De Commissie beweert in de periode 2014-2020 de toegezegde 20% te hebben uitgegeven aan klimaatbeleid. Maar volgens de Europese Rekenkamer is van de 216 miljard euro die de Commissie rangschikt onder klimaatbeleid, een derde — 72 miljard — niet klimaatrelevant of zelfs schadelijk voor de toekomst van het leven op aarde. De rekenkamer noemt de methodologie van de Europese Commissie onbetrouwbaar. Deelt de minister de kritiek van de Europese Rekenkamer? Zo niet, waarin wijkt zijn visie af? Zo wel, gaat hij hier iets aan doen in Brussel? Ik overweeg een motie.

Van de groengewassen 72 miljard gaat 80% naar de landbouw. Er zijn daarnaast veel Europese landbouwmiljarden met een duurzaamheidsclaim waarvan de rekenkamer weliswaar niet met zekerheid heeft kunnen vaststellen dat het om groenwassen gaat, maar waarvoor zij evenmin bewijs ziet voor een gunstig effect. Voor deze categorie uitgaven vraagt de Europese Rekenkamer dan ook om een wetenschappelijke onderbouwing. Steunt de minister dat verzoek? Gaat hij er in Brussel zijn best voor doen? En als het daar niet lukt, is hij dan bereid om zelf opdracht te geven voor een wetenschappelijk onderzoek naar de validiteit van de duurzaamheidsclaim van deze uitgaven? Ik overweeg een motie.

Voorzitter. De Europese Commissie wil de invoerheffingen op en quota voor Oekraïense producten voor een jaar schrappen om de Oekraïense economie een impuls te geven, aldus Commissievoorzitter Von der Leyen. Belasting verlagen geeft een impuls aan Oekraïne als er een vraagtekort is, maar er is helemaal geen gebrek aan vraag. Er is een gebrek aan aanbod. Oekraïne kan veel minder produceren door de oorlog en veel van wat het kan produceren komt door logistieke problemen het land niet uit. Juist dáárdoor zijn de exportprijzen zo gestegen.

Volgens de VN dreigt er een enorme voedselcrisis door de oorlog in Oekraïne, dat samen met Rusland graanschuur van de wereld is, en door extreme hitte en droogte in India. Dat laatste staat niet los van de opwarming van de aarde. Door het opschorten zijn EU-importeurs goedkoper uit én kunnen ze Oekraïne hogere prijzen bieden dan de rest van de wereld. Als we niet oppassen, graait het rijke Europa, waarin niet hongerdood maar overgewicht een probleem is, het graan en de zonnebloemolie weg voor de neus van andere landen, waaronder de allerarmste.

Toch steunt het kabinet dit voorstel. Het schrijft dat "door de oorlog belangrijke handelsstromen van bijvoorbeeld voedsel onder druk komen te staan en daarom blijft het pleiten voor het beperken van verstorende exportrestricties." Welk effect verwacht de minister op de prijs en hoeveelheid van de import uit Oekraïne? Verwacht hij verschuiving van een belangrijke handelsstroom als voedsel vanuit Oekraïne? Zo ja, in welke richting? Welk effect verwacht hij op de voedselschaarste in landen waar nu al honger heerst?

Voorzitter. Oekraïne heeft als het om dierenwelzijn, milieu, volksgezondheid en voedselveiligheid gaat slechtere regels dan Nederland. Pluimveehouders bij ons zijn daardoor veel duurder uit. Beter gezegd, de prijs van onze eieren ligt dichter in de buurt van de ware kosten. Oekraïne mag nú 3.000 ton eieren en 3.000 ton eierproducten per jaar naar de EU exporteren zonder dat daar een heffing op zit. Het exporteerde de afgelopen jaren meer dan het dubbele daarvan. Begrijp ik nu goed dat er gedurende de opschorting helemaal geen invoerrechten op eieren worden geheven? Zo ja, welk effect verwacht de minister op de positie van Nederlandse pluimveehouders? En hoe is dit beleid te verenigen met het coalitieakkoord, dat schrijft dat het kabinet ondernemers beschermt tegen oneerlijke concurrentie? Hoe is deze beloning voor dierenleed dat we in Nederland onaanvaardbaar vinden te rechtvaardigen?

De meeste consumenten, ook zij die bewust eieren met een Beter Leven keurmerk kopen, eten zonder dat ze het weten toch batterij-eieren en - eierproducten, want die zitten verwerkt in allerlei etenswaar. Hoe kijkt de minister hier tegenaan vanuit het oogpunt van transparante en eerlijke informatie? Ik overweeg een motie.

Het kabinet verdient een compliment voor zijn inzet in Brussel voor de afschaffing van met EU-geld gefinancierde promotie van vleesconsumptie, in lijn met een in de Tweede Kamer aangenomen motie van de Partij voor de Dieren. De verordening waarop deze financiering is gebaseerd zal worden herzien. Dat biedt een kans voor afschaffing. Weet de minister iets over de timing van deze herziening?

Voorzitter. The Economist noemt de voedselcrisis een dreigende catastrofe. Het land dat nu wordt gebruikt voor het verbouwen van veevoer zou zeven keer zoveel mensen kunnen voeden als het werd gebruikt voor voedsel dat niet via de omweg van vlees bij de mens terechtkomt. En er zijn honderden liters water nodig om een klein stukje vlees te produceren. Minister Staghouwer heeft de hoop uitgesproken dat de voedselcrisis mensen aanzet tot het denken over hun eetpatroon en ze daardoor minder vlees gaan eten. Klopt het dat Oekraïens veevoer een belangrijk importproduct is voor Nederland? Zo ja, hoe zijn deze oproep en het opschorten van de invoerheffingen uit Oekraïne met elkaar te rijmen? Vereist het denken over het eetpatroon niet dat consumenten beter worden voorgelicht over de bijdrage van vlees eten aan honger en dorst in de wereld? Is de minister bereid in te zetten op informatie op verpakkingen, bijvoorbeeld over het water dat nodig is voor de productie? En vergt de urgentie van voedselschaarste niet dat het kabinet en de politiek ook zelf een been bijtrekken? Het bedrijfsleven neemt initiatieven waar het ministerie en het Europarlement een voorbeeld aan kunnen nemen. Onlangs ontdekte ik dat de coffeebar in het NN-kantoor in Amsterdam standaard havermelk in de cappuccino serveert. Er is ook koemelk, maar de klant moet erom vragen en een dubbeltje bijbetalen. In het kader van de transparantie meld ik dat ik commissaris ben bij twee onderdelen van Nationale Nederlanden. Is de minister bereid dit goede voorbeeld te volgen op zijn ministerie? Buitenlandse Zaken heeft als het om de catering gaat bij uitstek een voorbeeldfunctie, met uitstraling naar vertegenwoordigers: juist hooggeplaatsten, mensen met invloed van andere landen. Is de minister bereid het "Carnivoor? Geef het door!"-principe in te voeren? Dat wil zeggen dat vegetariërs geen dieetwensen hoeven door te geven en wie vlees wenst wel.

Tot slot de regelgeving vanuit Brussel over anti-witwas en terrorismefinanciering. We weten inmiddels dat de banken de PEP-controles buitenproportioneel vinden. De minister heeft in antwoord op vragen van mijn fractiegenoot Nicolaï aangekondigd dat hij zich bij de onderhandelingen in Brussel over het nieuwe pakket zal inzetten voor proportionaliteit van het verscherpt onderzoek van PEP's en hun naasten.

De minister en ik hebben hier eerder een debat over gevoerd. Ik heb toen gevraagd of de gewenste informatie niet door één instelling verzameld zou kunnen worden waarna banken die daar kunnen opvragen. De minister vond dat een intrigerend idee en zou het bij De Nederlandsche Bank neerleggen. Is dat nog gebeurd? Wat was de conclusie? Ik overweeg een motie. Is de minister bereid dit goede voorbeeld te volgen op zijn ministerie? Buitenlandse Zaken heeft als het om de catering gaat bij uitstek een voorbeeldfunctie, met uitstraling naar vertegenwoordigers: juist hooggeplaatsten, mensen met invloed van andere landen. Is de minister bereid het "Carnivoor? Geef het door!"-principe in te voeren? Dat wil zeggen dat vegetariërs geen dieetwensen hoeven door te geven en wie vlees wenst wel.

Tot slot de regelgeving vanuit Brussel over anti-witwas en terrorismefinanciering. We weten inmiddels dat de banken de PEP-controles buitenproportioneel vinden. De minister heeft in antwoord op vragen van mijn fractiegenoot Nicolaï aangekondigd dat hij zich bij de onderhandelingen in Brussel over het nieuwe pakket zal inzetten voor proportionaliteit van het verscherpt onderzoek van PEP's en hun naasten.

De minister en ik hebben hier eerder een debat over gevoerd. Ik heb toen gevraagd of de gewenste informatie niet door één instelling verzameld zou kunnen worden waarna banken die daar kunnen opvragen. De minister vond dat een intrigerend idee en zou het bij De Nederlandsche Bank neerleggen. Is dat nog gebeurd? Wat was de conclusie? Ik overweeg een motie.

De voorzitter:

U heeft nog bijna drie minuten.

Mevrouw Prast (PvdD):

Voorzitter. Ik zie uit naar de antwoorden van de minister.