Bijdrage Nicolaï (PvdD) over de Begro­tings­staat Buiten­landse Zaken 2024 (36.410 V)

Voorzitter,

Ons land steunt Oekraïne militair in haar strijd tegen de Russische agressie.

Terecht verwees u in eerdere antwoorden op onze vragen naar artikel 51 van het VN-handvest. Daarin is het recht op zelfverdediging geregeld.

Dat recht impliceert echter niet het recht van Oekraïne om bij haar verdediging gebruik te maken van soorten wapens die beschaafde landen afwijzen als onmenselijk of om handelingen te verrichten die in strijd zijn met het humanitair oorlogsrecht.

In de preambule bij het Verdrag inzake clustermunitie wordt het helder verwoord.

De verdragspartijen baseren zich – ik citeer – “op de beginselen en regels van internationaal humanitair recht, met name het beginsel dat het recht van partijen bij een gewapend conflict ten aanzien van de keuze van de methoden en middelen van oorlogsvoering niet onbegrensd is”.

Voorzitter, dat zal deze minister toch onderschrijven. Ik vraag het voor alle zekerheid via u, voorzitter, maar recht op de vrouw af, hierover zou geen onduidelijkheid mogen bestaan.

En dat geldt dan ook voor de overweging in die preambule, waarin – ik citeer “ de rol van het openbare rechtsbewustzijn bij de bevordering van de beginselen van menselijkheid”, wordt benadrukt. Want het zijn de beginselen van menselijkheid die ten grondslag liggen aan “de wereldwijde oproep een einde te maken aan het door clustermunitie veroorzaakte lijden van burgers”,

Voorzitter,

De minister schrijft dat Oekraïne geen partij is bij het Verdrag zodat zij niet aan de bepalingen daarvan kan worden gehouden.

Formeel klopt dat.

Maar als we het over het ‘openbare rechtsbewustzijn’ hebben en over de erkenning door Nederland van de in het verdrag tot uitdrukking gebrachte beginselen van menselijkheid, laat dat dan toe dat Nederland mag wegkijken als de Oekraïne de clustermunitie gebruikt die de VS – ook geen partij bij het verdrag – haar heeft geleverd? En mogelijk ook clustermunitie verspreidt met door ons verstrekte F16’s?

Mijn vraag aan de minister is: mag Nederland hier wegkijken? Hoe verdraagt zich dat met ons rechtsbewustzijn? Hoe integer is dat? Maakt dat ons medeschuldig als de geschiedenis straks leert dat de clustermunitie rampen heeft aangericht?

Voorzitter

Concreet heeft onze fractie gevraagd: als wij militaire steun verlenen, waarom verlangt Nederland dan niet van Oekraïne dat zij de door Nederland verschafte middelen niet inzet om clustermunitie te gebruiken of dat mogelijk te maken?

Het formele antwoord van de minister is: wij kunnen Oekraïne niks verbieden en restricties opleggen. Het verbod dat uit het Verdrag voortvloeit, daar is Oekraïne immers niet aan gehouden, zo luidt de redenering.

Maar Voorzitter,

Er wordt niet eenzijdig door Nederland een plicht aan Oekraïne ‘opgelegd’, en al helemaal niet een plicht om zich te houden aan een Verdrag waarbij zij geen partij is.

Als Nederland bereid is aan Oekraïne als steun militaire middelen te verschaffen maar dat afhankelijk stelt van de afspraak met Oekraïne dat die middelen niet ingezet mogen worden om clustermunitie te gebruiken of om het gebruik van zulke munitie praktisch of logistiek mogelijk te maken, dan leggen we geen plichten op.

Oekraïne kan zelf afwegen of zij onder die voorwaarde gebruik wil maken van ons aanbod. Zij blijft formeel vrij – al is dat niet verantwoord in het licht van de beginselen die beschaafde landen onderschrijven – om clustermunitie te gebruiken, alleen mist zij dan onze militaire hulp.

voorzitter,

Waarom is Nederland niet bereid om die voorwaarde te stellen als het vindt dat andere landen – die geen partij zijn bij het verdrag – zich behoren te onthouden van het gebruik van zulke onmenselijke wapens?

Graag een duidelijke reactie van de minister. Ik overweeg een motie op dit punt.

Voorzitter,

Er zijn ook landen die geen partij zijn bij verdragen die het gebruik van kernwapens of chemische wapens verbieden.

Het is gebruikelijk - en deze minister bekend - dat de EG in handelsverdragen een standaardclausule opneemt inzake het tegengaan van de proliferatie van massavernietingswapens.

Als de EG deze voorwaarde stelt, maakt Nederland daartegen toch geen bezwaar met als argument dat wij geen restricties mogen stellen aan landen die geen partij zijn bij verdragen die op ontwapening en non-proliferatie betrekking hebben? Die voorwaarde stellen, staat ons vrij.

Maar waarin verschilt dat met de situatie dat bij een afspraak over militaire steun de voorwaarde wordt gesteld dat de andere partij dient af te zien van gebruik van clustermunitie?

Graag een reactie daarop van de minister.

Voorzitter,

Nederland is als partij bij het Verdrag inzake clustermunitie op grond van artikel 1 van dat verdrag verplicht om onder geen enkele omstandigheid – ik citeer – “enige activiteit die op grond van dit verdrag verboden is voor een staat die Partij is, te steunen.”

Ons land mag dus niet het gebruik van clustermunitie door Oekraïne “steunen”.

Maar, voorzitter,

Als ons land vliegtuigen levert of bijdraagt aan het gebruik en onderhoud van vliegtuigen die Oekraïne gebruikt om clusterbommen af te schieten of af te werpen, dan verleent ons land toch de steun die artikel 1 van het verdrag Nederland verbiedt te leveren?

Graag een duidelijk antwoord van de Minister.

Voorzitter,

Het verlenen van militaire steun die Oekraïne in staat stelt om bij haar zelfverdediging tegen Rusland clustermunitie te gebruiken, verdraagt zich niet met het recht en met de beginselen van menselijkheid die beschaafde landen eerbiedigen.

Het leidt bovendien tot een escalatie van oorlogshandelingen. Want wanneer door het Westen onmenselijke wapens worden ingezet, worden grenzen overschreden die het voor Poetin makkelijker maken om te kiezen voor de inzet van nog onmenselijkere wapens als hij in de verdrukking komt en om dat als schijnlegitimatie te gebruiken voor verdere escalatie.

Voorzitter,

Binnen de NAVO worden gesprekken gevoerd om kernwapens uit de opslag te halen en op stand-by te zetten.

Rusland deed vorige maand al meerdere oefeningen voor de inzet van kernwapens bij en over de grens van Oekraïne en dreigt met inzet van tactische kernwapens.

Over en weer spierballentaal die een voorbode lijkt van verdere escalatie in plaats van onderhandelingen.

Voorzitter,

Zelfverdediging is wat mijn fractie betreft een gerechtvaardigde en zelfs noodzakelijke optie voor een land waarvan de soevereiniteit wordt aangetast.

Maar, voorzitter, we moeten ons bewust zijn van het feit dat het leveren van clusterbommen door NAVO-bondgenoten en de inzet van door ons of onze bondgenoten geleverde wapens op Russisch grondgebied de kans in zich bergt dat de veiligheid niet wordt bevorderd, maar juist wordt verkleind.

Voorzitter,

Het NAVO bondgenootschap is opgericht om het eigen grondgebied te verdedigen tegen van buiten komende agressie en onheil, louter als defensieve operatie, maar ook om te voorkomen dat de gehele NAVO of zelfs de hele wereldbevolking door haar wordt meegesleept in een escalerend conflict waarmee Poetin dreigt.

Onvoorspelbare heersers als Poetin, die bewijzen geen waarde te hechten aan honderdduizenden mensenlevens als offer voor hun machtsdenken, laten zich maar al te graag meeslepen in een verdere escalatie die in zijn ogen zelfs tot inzet van kernwapens kan leiden.

Ik vraag de minister hoe de regering oordeelt over een eventueel escalerende werking van het inzetten van clustermunitie met gebruik van door ons land ter beschikking gestelde straaljagers of andere militaire middelen en van het toestaan van het gebruik daarvan tegen verder gelegen doelwitten in Rusland.

Maar nog belangrijker is dat de regering zich afvraagt of haar medewerking aan inzet van clustermunitie die op doelen ver in Rusland zou mogen worden gebruikt, geen stap terug is in de strijd voor de ‘beginselen van menselijkheid’ die zij met de ondertekening van het Verdrag inzake clustermunitie heeft erkend.

Meer dan 20 regeringsleiders en functionarissen, onder wie uit landen die de oorlogsinspanningen van Oekraïne steunen, bekritiseerden het besluit van de Amerikaanse regering om clustermunitie aan Oekraïne over te dragen.

Human Rights Watch schreef vorig jaar, mede naar aanleiding van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne een indringend rapport met een oproep om clustermunitie wereldwijd te verbieden.

Het kan en mag niet zo zijn dat Nederland zich niet zou aansluiten bij dat pleidooi en geen vergaande consequenties zou trekken uit het feit dat zowel NAVO bondgenoot VS als de Russische agressor als het Oekraïense leger zich niets aantrekt van een internationaal gewenst en noodzakelijk verbod op het gebruik van clustermunitie.

Clustermunitie is onmenselijk en in feite gericht tegen de bevolking van het land dat ermee getroffen wordt. Veel submunitie ontploft namelijk niet bij de eerste impact waardoor blindgangers achterblijven die afgaan als onschuldige burgers in de buurt komen.

In The Guardian van 10 juli 2023 verscheen het alarmerende bericht dat 20.000 bewoners van Laos, waarvan de helft kinderen, gedood of gewond werden nadat de Vietnam-oorlog was beëindigd, een halve eeuw na de bombardementen.

Gaat Nederland eraan meewerken dat onschuldige burgers in Rusland deze gruwelen te wachten staat?

Voorzitter, dit is geen politieke vraag, maar een kwestie die verbonden is met ‘beginselen van menselijkheid’, met ons ‘openbaar rechtsbewustzijn’ en met ethiek.

Deze minister zal zich dat bewust zijn. Daarom onze dringende vraag hoe zij hier tegenaan kijkt.

Mijn fractie kijkt uit naar de antwoorden van de minister.